2-mavzu. Neft, gaz va gaz kondensatni birlamchi qayta ishlash

Haydashda hosil bo’luvchi qo`shimchalar (xvostlar). 
Neftni atmosfera bosimida haydash 
texnologiyasi
Neftni haydash jarayoni asosan, uni ma’lum haroratgacha qizdirib, tarkibidagi 
uglevodorodlarni bug‘ holatga o‘tkazib, keyin sovutish natijasida suyuq holatga 
ya’ni distillyatlar va qoldiq hosil qilishdir. Haydash vaqtida qaynash haroratlari bilan 
farq qiladigan ikki komponentdan tashkil topgan aralashma t
1 
qaynash haroratigacha 
qizdiriladi. Bunda oson qaynaydigan mahsulot bug‘lanadi va tizimdan chiqarilib 
sovutiladi.
Distillyat va qoldiqni toza holda ajratib olish uchun haydash jarayonini bir 
necha marta qaytarish kerak. Buning uchun rektifikatsiya jarayonidan foydalaniladi. 

---

Rektifikatsiya jarayoni maxsus tarelkalar bilan jihozlangan kolonna tipidagi vertikal 
silindrik shakldagi qurilmada olib boriladi. Rektifikatsiya jarayonida qarama - qarshi 
harakatlanayotgan bug‘ va suyuq fazalar ko‘p marta bir-birlari bilan to‘qnashadi, 
bug‘ faza past haroratda qaynaydigan komponent bilan, suyuq faza yuqori haroratda 
qaynaydigan komponent bilan boyitiladi.
Neftni birlamchi haydash atmosfera sharoitida, qoldiq qismi esa vakuumda 
haydaladi. Haydashdan hosil bo‘lgan distillyatlar tarkibidan engil komponentlarni 
ajratish uchun “o‘ta qizdirilgan bug‘” ishlatiladi. Suv bug‘ining sarfi atmosfera 
kolonnasi uchun neftga nisbatan 1,5-2,0 % (mass), bug‘latuvchi kolonnada esa 2,0-
2,5 % (mass) ni tashkil etadi.
Neftni atmosferali haydash qurilmalarida asosan neftdan yoki neft 
aralashmasidan to‘rt distillyatli fraktsiyaga va qoldiq mazutga ajratiladi. 
Uglevodorodli gazlar va vodorod sulfidli gazlar yonaki mahsulot hisoblanadi. 
Qurilmaning texnologik sxemasi 4.12 - rasmda tasvirlangan.
Xom-ashyo ikki karra bug‘latishda ikki kolonnali (birinchisi oddiy, ikkinchisi 
murakkab) qurilma texnologik tizimini ko‘rib chiqamiz. Neft birinchi rektifikatsion 
kolonnaga kelguncha bir yoki bir necha oqimda issiqlik almashtirgichlarda 200-
220°C haroratda qizdiriladi. Birinchi kolonna yuqori mahsulotlari engil benzin va 
kam miqdordagi gaz hisoblanadi. Qolgan distillyatlar ikkinchi kolonnada olinadi. 
Har ikkala kolonna uchun umumiy holda quvurli pech xizmat qiladi.
Oddiy kolonna yuqorisidan ajraluvchi engil benzin bug‘lari (oxirgi qaynash 
harorati 160°C gacha bo‘lgan fraktsiyalar) 3 - havoli sovutgichda 
kondensastiyalanadi, so‘ngra kondensat va gazlar 4 - suvli sovutgichda sovutiladi va 
5 - gaz separatorida ajratiladi. Bu erdan 7 - nasos yordamida barqarorlashtirish 
blokiga yoki ikkilamchi haydashga yuboriladi. Engil benzinni bir qismi 2 - kolonna 
yuqori tarelkasiga sovuq sug‘orish sifatida qaytariladi. Qisman benzinsizlantirilgan 
neft 2 - kolonna pastki qismidan 1 - nasos yordamida 6 - zmeevikli pechga kiritiladi. 
Pechda bug‘-suyuqlik holatida (330360°C) qizdirilgan neft asosiy 14 - rektifikatsion 
kolonnaga beriladi. Pechda qizdirilgan neftning bir qismi 2 - kolonnada retsirkulyat 
sifatida qo‘llaniladi. Kolonna yuqorisidagi mahsulot benzin fraktsiyasi bo‘lib, uni 2 
- kolonnadan olingan benzin bilan taqqoslaganda biroz og‘irdir. 14 - kolonna 
bo‘ylab chiqayotgan benzin bug‘lari, shuningdek, suv bug‘lari 15 - havoli 
sovutgichda kondensatsiyalanadi. 16 - suvli sovutgichdan so‘ng 17 - gaz 
separatorida gaz, benzin va suvga ajratiladi. Suyuq benzin fraktsiyasi 22 - nasos 
yordamida ikkilamchi haydashga beriladi, bir qismi esa 14 - kolonnani yuqori 
tarelkasiga “sovuq sug‘orish” sifatida qaytariladi. Bug‘latuvchi kolonnalar 18 va 19 
orqali 20 va 21 nasoslar yordamida 140°C - 240°C va 240
-350°C (yoki 140-220°C 
va 220-350°C) da qaynovchi fraktsiyalar chiqariladi. Birinchisi kerosin fraktsiyasi 
issiqlik almashtirgich 23, havoli sovutish qurilmasi 24 va suvli qobiq quvurli 
sovutgichdan so‘ng qurilmadan chiqariladi. Ikkinchi dizel yoqilg‘isi isiqlik 
almashtirgich 26, sovutgich 27 va 28-suvli sovutgichdan so‘ng qurilmadan 
chiqariladi.