Z. T. G‘ulomov, R. X. Nabiullin, G. Z. Kamilova jismoniy tarbiya va sport menejmenti о ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan 5610500 «Sport faoliyati

Jismoniy tarbiya va sport menejmenti tahlil usullari
T/r
Tahlil usullari
Mazmuni
1.
Jismoniy tarbiya 
va sportga siste­
mali yondashuv
Jismoniy tarbiya va sportda boshqariluvchi 
obyekt yaxlit tizim olib qaraladi. Bu 
yondashuv turlicha bo‘lishi mumkmn: 
Jismoniy tarbiya va sportga sistemali- 
kompleks yondashuv.
Jismoniy tarbiya va sportga sistemali- 
funksional yondashuv.
Jismoniy tarbiya va sportga sistemali- 
tarkibiy yondashuv.
Jismoniy tarbiya va sportga sistemali- 
kommunakatsion yondashuv.
2.
Jismoniy tarbiya 
va sportga komp- 
leks yondashuv
Jismoniy tarbiya va sportga boshqariluvchi 
obyekt boshqa obyektlar bilan o ‘zaro 
bog‘lanishda va alaqadorlikda qaraladi.
3.
Jismoniy tarbiya 
va sportga tarki­
biy yondashuv
Jismoniy tarbiya va sportga boshqariluvchi 
obyekt tarkibiy qismlarga b o ‘lib o ‘rga- 
niladi.
4.
Jismoniy tarbiya 
va portga vaziyat 
(situatsiya)li 
yondashuv
Jismoniy tarbiya va sportga boshqariluvchi 
obyektning konkret sharoitdagi ichki va 
tashqi vaziyatiga qarab boshqarishning 
m a’qul uslubi qo‘laniladi.
5.
Jismoniy tarbiya 
va sportda integ- 
ratsion yondashuv
Jismoniy tarbiya va sportga boshqariluvchi 
obyekt yuqoridagi uslublar (vaziyatli, 
kompleks, tarkibiy yondashuvlar)ni birga- 
likda q o ‘llash yordamida boshqariladi.
6.
Jsmoniy 
tarbiya 
va sportda model- 
lashtirish usullari
Jismoniy tarbiya va sportda boshqariluvchi 
obyektni boshqarish bo‘yicha turli sxema, 
grafik va chizmalar, iqtisodiy-matematik 
modellar, eskizlar (xomaki materiallar) 
tayyorlanadi.
30

---

4-iadvalnine davomi
7.
Jismoniy tarbiya 
va sportga model- 
lashtirish usuli
Jismoniy tarbiya va sportda optimal qaror 
qabul qilish maqsadida iqtisodiy-matema- 
tik uslublar va personal .(shaxsiy) elektron 
hisoblash mashinalarini (SHEXM) keng 
miqyosda qo‘llash.
8.
Jismoniy tarbiya 
va sportda kuza- 
tish usuli
Jismoniy tarbiya va sportda boshqariluvchi 
obyekt to ‘g ‘risidagi m a’lumotlami rejali, 
ilmiy, uyush-tirilgan asosda to‘plash va 
nazorat qilish usuli.
9.
Jismoni tarbiya va 
sportda 
eksperi- 
ment 
(tajriba) 
usuli
Jismoniy tarbiya va sportga boshqarish 
jarayonida boshqariluvchi obyektga nisba­
tan namunaviy tajribadan o ‘tgan usullarni 
qoilash.
10. Jismoniy tarbiya 
va sportda ijtimo- 
iy-kuzatuv usuli
Jismoniy tarbiya va sportda boshqarish 
maqsadida turli anketali so‘rovlar, suh- 
batlar, testlar, infratuzilmaviy tahlillami 
o‘tkazish.
Mamlakatimizda chuqur o ‘zgarishlar, siyosiy va ijtimoiy- 
iqtisodiy hayotning barcha tomonlarini izchil isloh etish va liberal- 
lashtirish, jamiyatimizni demokratik yangilash va modemizatsiya 
qilish jarayonlari jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Bunda 
kuchli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lida belgilab olingan va 
izchil ravishda amalga oshirilayotgan ulkan vazifalar mustahkam 
zamin yaratmoqda.
Iqisodiyotning izchil va barqaror rivojlanishini ta ’minlashda 
keigusi davr uchun puxta va har tomonlama asoslangan chora- 
tadbirlar, muhim vazifa va yo'nalishlar, turli darajalardagi iqtisodiy 
taraqqiyot dasturlarining ishlab chiqilishi va aniq belgilab olinishi 
muvaffaqiyat garovi hisoblanadi. Ayni paytda, bosib o ;tilgan y o i -
oldingi davrdagi erishilgan yutuq va natijalami tanqidiy baholash 
orqali tegishli xulosalar chiqarish, ular asosida ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish dasturlarini yanada takomillashtirib borish ham muhim 
prinsipial ahamiyat kasb etadi.
Prezidentimizning ushbu m a’ruzasida belgilab berilgan 0 ‘zbe- 
kiston iqtisodiy rivojlanishning yuqori va barqaror sur’atlarini,
31

---

samaradorligini hamda makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlash, 
bank-moliya tizimining barqarorligini oshirish, strategik ahamiyatga 
molik loyihalami amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini 
olib borish, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini yanada 
oshirish borasidagi vazifalami to ‘liq va samarali amalga oshirish 
eng aw a lo , jamiyatimiz a’zolari tomonidan ulaming mazmun- 
mohiyatini teran va chuqur anglab yetilishini taqozo etadi. Ayniqsa, 
2010-yilni «Barkamol avlod yili» deb nomlanishi ham da bu 
boradagi maxsus Davlat dasturining ishlab chiqilishi yoshlaming 
jism oniy va m a’naviy sog‘lom o ‘sishi, ulaming eng zamonaviy 
intellektual bilimlarga ega bo‘lgan, uyg‘un rivojlangan insonlar 
b o ‘lib yetishishi y o iid a barchamizdan aniq maqsadga yo‘naltirilgan 
sa’y-harakatlar talab etadi.
«Jismoniy tarbiya va sport menejmenti» fanini o'qitishdan 
maqsad talabalarda O ‘zbekiston jism oniy tarbiya va sport 
tashkilotlarida ish yuritishda zarur boiad ig an ijtimoiy boshqaruv­
ning nazariy asosiarini egallash, bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos 
keladigan menejmentning amaliy ko‘nikmalarini hosil qilish, 
x o ‘jalik mexanizmini takomillashtirish, moliyaviy, moddiy, mehnat 
zahiralaridan unumli foydalanishda asosli qarorlar qabul qila 
olishdan iborat. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, jism oniy tarbiya va 
sport tashkilotlari o ‘z oldilariga qo‘ygan ommaviy jism oniy tarbiya, 
sogiom lashtirishni rivojlantirish va sportda yuksak natijalarga 
erishishda faqatgina asosli boshqaruv qarorlarigina umumiy va aniq 
m aqsadlarga muvaffaqiyatli erishish imkonini yarata oladi.
«Jismoniy tarbiya va sport menejmenti» fani o ‘zining rivojida 
falsafa, boshqaruv nazariyasi va amaliyoti, kibemetika, psixologiya, 
shifokorlik, politologiya, marketing, iqtisodiyot, iqtisodiyot naza­
riyasi, iqtisodiyot ta’limi tarixi, ekonometriya, iqtisodiy-matematik 
modellar va usullar, matematika, operatsiyalar tahlili va boshqa fan- 
larga asoslanadi.
Jismoniy tarbiya va sport sohasiga menejerlar tayyorlashda eng 
avval bitiruvchilar qanday sifat belgilarini o ‘zlarida mujassam- 
lashtirgan b o iish lari lozim degan savolni hal etishga to ‘g ‘ri keladi. 
Shundan kelib chiqqan holda menejment mutaxassisligini bitiruv­
chilar birinchi navbatda jismonan va aqlan so g io m b o iishlari, 
m enejment va uning yaqinidagi boshqa fanlami yaxshi o ‘zlashtirgan
32

---

bo‘lishlari hamda mustaqil fikrlay oladigan va o ‘z fikrlarini erkin 
holda, har xil ko‘rinish (yozma, og‘zaki va boshqa)larda ifodalay 
oladigan bo‘lishlari shart. Ayniqsa, mustaqillik, ijodiy va mantiqiy 
fikrlash, oqillik, sezgirlikni rivojlangan b o iish i kabi sifatlar menejer 
xususiyatlarining ajralmas qismi b o iish i lozim.
Jismoniy tarbiya va sport menejmentida talabalami quyidagi 
masalalarni hal etishga o ‘rgatish ko‘zda tutiladi:
1. Jismoniy tarbiya va sport menejmentida zamonaviy nazariy 
bilimlar asosini shakllantirish va ularni rahbarning amaliy 
faoliyatida q o ila y olish.
2. Talabalarni sport tashkilotlaridagi moliya menejmenti, 
jism oniy tarbiya sohasidagi tadbirkorlik va biznes asoslarining 
asosiy xususiyatlari bilan tanishtirish.
3. Sport menejmentining nazariyasi va amaliyotidagi asosiy 
qoidalami o ‘zlashtirish, bozor sharoitida jism oniy tarbiya sohasi 
haqida ijobiy tasavvumi shakllantirish.
4. Sport tashkilotlaridagi insonlar o ‘rtasida psixologik muhit va 
o ‘zaro munosabatlami yaxshilash usullariga talabalarni o ‘rgatish va 
jism oniy tarbiya sohasidagi boshqaruvning asosiy aspektlari bilan 
tanishtirish.
Sport 
menejerining 
vazifasi 
personalning 
muhim 
sifat 
ko‘rsatkichlari haqida tasavvurga ega b o iish , ulardan jismoniy 
tarbiya va sport rivoji uchun unumli foydalanishdan iboratdir.
M aium ki, biror ashyo (zahira yoki tovar) qancha kamyob 
b o isa , uning narxi shuncha baland b o ia d i va binobarin, uni sotib 
olmoqchi b oig an lar shuncha kam b o ia d i. Iqtisodchilar buni 
narxning cheklovchilik sam arasi deb ataydilar.
N af - bu mahsulot (xizmat)ning iste’molchilarga qanchalik 
ijobiy natija keltirishidir. Xaridor xarid qobilyati doirasida eng nafli 
molni tanlashga intiladi. Shundagina u qoniqadi. Ammo tovaming 
nafliligi qancha yuqori b o isa , uning narxi ham shuncha baland 
b o iad i. Bu esa, o‘z navbatida, xaridoming sotib olish qobilyatini 
pasaytiradi.
Xarajat - bu mahsulotni ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) va 
uni sotish hamda ish haqi to iash g a sarflanadigan m ablagiar 
yigindisidir. Xarajat tarkibiga quyidagilar kiradi:
33

---

1. mahsulot (xizmat) yoki sport tashkilotlarida m a’muriy 
xarajatlar;
2 .jism oniy tarbiya va sport korxonalarida ijara va foiz 
toiovlari;
3. jism oniy tarbiya va sport korxonalaridagi personalning ish 
haqi;
4. jism oniy tarbiya va sport tashkilotlaridan olinadigan barcha 
soliqlar.
Bozor iqtisodiyotida jism oniy tarbiya va sport korxonalari 
ishlab chiqargan tovarlami tanlash qoidasi yanada jiddiylashadi. 
Zero, jism oniy tarbiya va sport korxonalari ishlab chiqargan tovarlar 
turlarini to ‘g ‘ri tanlanib, ulardan samarali foydalandagina xarajatlar 
o ‘z qiymatini qoplab, yuqori foyda keltirishi mumkin.
Narxning oshishi ishlab chiqaruvchilar safming kengayishiga, 
narxning tushishi esa ishlab chiqaruvchilar safining kamayishiga, 
ulaming bir qismini bozordan bezdirishga olib keladi. Iqtisodchilar 
bunday ta ’simi narxning ishlab chiqarrishiga turtki vazifasi deb 
ataydilar.
Foydaga ta’sir etuvchi bu uch unsuming mohiyatini anglagan 
boshqaruvchigina tanlovni to ‘g ‘ri amalga oshirishi va oqil qarorni 
qabul qila olishi mumkin.
Boshqarish san’ati va mahorati, ya’ni menejment, shundagina 
namoyon b o ‘lishi, pirovardda esa yuqori foyda olishga erishilishi 
mumkin.