M uh am m ad yo qub o sto n a q u lo V budjet hisobi

Zak. 211
209

---

y o ‘naltirishi kerak. Qolgan qism ini, y a’ni vaqtincha foydalanilm ayotgan 
m ol-m ulkni ijaraga berishdan olingan m ablag‘lam ing 50 foizini esa 
budjet tashkiloti o ‘zining rivojlantirish fondiga y o ‘naltirishi kerak.
Ijarachidan ijaraga bcruvchining bank m uassasasidagi m axsus 
tnablag‘lar b o ‘y ich a talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag‘iga 
ijara haqi k elib tushganida, bank m uassasasining ko ‘chirm asiga asosan 
quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 114 - «B u d jet tashkilotini 
rivojlantirish 
fo n d i-b u d je td a n tashqari 
m a b la g 'la r b o 'y ic h a talab qilib olgunga qadar depozit hisob- 
v a ra g ‘i» subschyoti;
K red it 178 - «B osbqa 
debitorlar 
v a 
kreditorlar 
bilan 
hisob-kitoblar» 
subschyoti.
B ir v aq tn in g o ‘zida, vaqtincha foydalanilm ayotgan m ol-m ulkni 
ijaraga b erishdan olingan mablagM aming 50 foizini tegishli budjetga 
y o ‘naltirish kerak b o ‘lgan sum m aga, quyidagi ikkinchi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D eb et 4 0 0 - «M ax su s va b udjetdan tashqari m ab lag 'lar b o 'y ic h a darom adlar» 
subschyoti;
K red it 173 - « B u d jet to 'lo v larig a d o ir hisob-kitoblar» subschyoti.
Ijaraga beruvchining talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag‘iga 
ijara to ‘lovlari tushgandan so ‘ng, ijaraga bcruvchi 5 bank kuni 
m obaynida x izm at ko‘rsatuvchi bank m uassasasiga tegishli budjetga 
o ‘tkazilishi kerak b o ‘lgan sum m aga to‘lov topshirig‘ini taqdim etishi 
kerak. B udjetga, budjet tashkilotiga kelib tushgan ijara haqining 50 foizi 
o ‘tkazib b erilganida, bank m uassasasining ko‘chirmasiga asosan, budjet 
tashkilotining buxgalteriya xizm ati quyidagi buxgalteriya provodkasini 
tuzadi:
D eb et 173 - « B u d jet to 'lo v larig a d o ir hisob-kitoblar» subschyoti;
K redit 114 - « B udjet tashkilotini 
rivojlantirish 
fo n d i-b u d je td a n
tashqari 
m a b la g 'la r b o 'y ic h a ta la b qilib olgunga qadar depozit h iso b v arag 'i»
subschyoti.
Ijara to ‘lovlarining to ‘lanishi 30 kalendar kundan ortiq m uddatga 
kechiktirilganda ijaraga bcruvchi ijarachining nomiga yozm a bildirish 
xatini yuborishi kerak. Bildirish x atida ijara to ‘lovlarini am alga oshirish 
zarurligi eslatilad i va ijarachidan (ijara to‘lovlarining to ‘lanishini
21 0

---

kechiktirish 60 kundan ortib ketsa) tegishli zararlam i qoplatib, b ir 
tom onlam a tartibda ijara shartnom asini b ek o r qilish m um kinligi h a q id a
ogohlantiriladi.
Shuni hisobga olish kerakki, m ulkni ijarachiga berishga tay y o rlash g a 
ijaraga beruvchi toM ajavob beradi, m ulkni ijarag aberuv chiga qay tarish g a 
tayyorlashga esa ijarachi to ‘la jav o b beradi.
D avlat m ulki ijara shartnom asini rasm iylashtirishda va tu zish d a 
qonunchilik talablariga rioya qilinishiga b udjet tashkilotining rah bari 
va bosh buxgaltcri javobgardir. Ijara shartnom alari b o ‘yicha ija ra
to‘lovlarining o ‘z vaqtida kelib tushishini t a ’m inlashga ijaraga b eruvchi 
budjet tashkilotining rahbari javobgardir.
4. B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A M A T E R IA L
ZA X IR A L A R H IS O B I
Budjet tashkilotining material zaxiralari tarkibiga qurilish materiallari, 
o ‘matiladigan uskunalar, materiallar, oziq-ovqat mahsulotlari, yo q ilg ‘i 
va yonilg‘ilar, ozuqa, yem-xashak, idishlar, mashina va uskunalar uchun 
ehtiyot qismlar, yordamchi xo‘jalik mahsulotlari va buyumlari, y o sh 
hayvonlar va boquvdagi mollar, o ‘quv, ilmiy va boshqa m aqsadlar uchun 
m o‘ljallangan materiallar hamda laboratoriya sinovida b o‘lgan va uzoq vaqt 
foydalaniladigan materiallar, xo‘jalik shartnom asi asosida bajarilayotgan 
ilmiy-tadqiqot ishlarida qo‘llaniladigan m axsus uskunalar kiradi.
Ishlab chiqarish (o ‘quv) ustaxonalarining buyum lari haqiqiy tann arxi 
bo‘yicha hisobga olinadi, yordam chi x o ‘jalik la m in g m ahsulotlari va 
buyum lari esa yillik kalkulatsiyasi tuzilgan iga qadar rejadagi tannarxi 
bo‘yicha hisobga olinadi. 0 ‘zining x o ‘jalig id ag i nasldor hayvonlardan 
olingan yosh chorva mollari rejadagi b aholarda hisobga olinadi, key in gi 
yilga o ‘stirish va b o ‘rdoqiga boqish uchun o ‘tkazilayotgan yosh ch o rva 
mollari, shuningdck, hisobot yilida asosiy podaga o ‘tkaziIayotgan y o sh
chorva m ollari haqiqiy tannarxi b o ‘y ich a baholanadi. M ateriallar va 
oziq-ovqat m ahsulotlari ulami sotib olish qiym ati b o ‘yicha h iso b g a 
olinadi. M ateriallar va oziq-ovqat m ahsulotlari chakana ulgurji sav d o
qiluvehi baza va magazinlardan sotib olinganda belgilangan tartib d a 
savdo chegirm asi berilganda bunday chegirm alar alohida hisobga o lin ad i,
211

---

balansda esa chegirm a sum m a chiqarib tashlangan chakana baholari 
b o ‘yicha ko‘rsatiladi. M ateriallam i va oziq-ovqat m ahsulotlarini tashib 
keltirish uchun y o llangan transport bo‘yicha xarajatlar sotib olingan 
qiym atliklam ing qiym ati k o ‘payishiga kiritilm aydi, balki bu qiym atliklar 
qaysi m ab lag 'la rh iso b id a n sotib olingan bo‘Isa, o 's h a xarajatlar moddasi 
b o ‘yicha hisobdan chiqariladi.
T o ‘lov talabnom alarining schyotlarini aksept qilishdan rad etilishi 
yoki boshqa sabablar natijasid a m as’ul saqlashga qabul qilingan material 
qiym atliklam ing q iym ati tegishli hujjatlarda k o 'rsatilg an baholar 
b o ‘yicha balansdan tashqari schyotda hisobga olinadi.
0 ‘quv ustaxonalarida v a yordamchi qishloq x o ‘jaliklarida ishlab 
chiqarish qoldiqlari x o ‘jalik n in g baholovchi kom issiyasi tom onidan 
o 'rta ch a bozor b aholari asosida aniqlaniladigan ulardan foydalanilishi 
m um kin bo‘lgan belgilangan tartibda tasdiqlanadigan baholar b o ‘yicha 
kom issiya tom onidan baholanadi.
Barcha m aterial qiym atliklam ing butligini ta ’m inlash ham da 
ishlatilishi va to 'g 'r i foydalanilishi ustidan nazorat, ta ’m inlash, zaxiralar 
va xarajatlam ing b elgilangan m e ’yorlariga q at’iy rioya qilish, belgilangan 
tartibda sotilishi lozim b o ‘lgan foydalanilm ayotgan m ateriallam i o ‘z 
vaqtida aniqlash, tashkilot om borlarda m avjud b o ‘lgan qoldiqlar haqida 
aniq m a ’lum ot olish b u d jet tashkiîotlarining m aterial zaxiralar hisobi 
b o ‘yicha asosiy vazifalari hisoblanadi.
M aterial qiym atliklam ing butligini va hisobini to ‘g ‘ri y o ‘lga qo ‘yish 
m aqsadida om bor hisobini tegishli tartibda tashkil qilish kerak b o ‘ladi. 
M aterial qiym atliklam i saqlash maxsus m oslashtirilgan bino (ombor) 
larda am alga oshirilishi kerak. Material qiym atliklam i qabul qilib olish, 
saqlash va berish jav o b g arlig i tashkilotning rahbari buyrug'i bilan 
tayinlangan m aterial ja v o b g a r shaxslarga yuklatiladi. Bu shaxslam i 
alm ashtirish om borlam i invcntarizatsiya qilish v a tashkilotning rahbari 
tom onidan tasdiqlanadigan qabul qilish-topshirish dalolatnom asini tuzish 
orqali am alga oshiriladi.
B uxgaltcriya xizm atida m aterial qiym atliklam ing hisobi m iqdor va 
sum m a ifodasida m atcriallam ing nomlari va javo bgar shaxslar bo'yicha 
yuritiladi. M aterial q iy m atliklar ulam i sotib olish qiym ati bo ‘yicha yoki
212

---

chakana baho lar bo'yicha hisobga oiinadi. O m borda m aterial qiym atliklar 
hisobi m aterial javobgar shaxs tom onidan m ateriallam i o m b ord a 17- 
shakldagi hisobga olish kitobida faqat nomlari, navlari, bahosi va 
miqdori b o ‘yicha yuritiladi. B ux galteriya xizm ati om borga m aterial 
qiym atliklam ing kelib tushishi va om bordagi m aterial qiy m atlik lam ing
sarflanishi ustidan muntazam nazo rat o ‘m atadi, shuningdek, m aterial 
qiym atliklam ing hisobi b o ‘yicha o ‘zining yozuvlarini o m bo rd a qayd 
etilgan yozuvlar bilan solishtirib turadi.
M aterial zaxiralar joriy bux g alteriy a hisobi subschyotlarida va 
balansda ulam i sotib olish baholari b o ‘yicha hisobga oiinadi.
M ateriallam i ombordan b erish tashkilotning rahbari tom onidan 
tasdiqlangan hujjatlar bo‘yicha am alg a oshiriladi.
Q aytariladigan yoki alm ashtiriladigan idishlam ing (bochkalar, 
bidonlar, yashiklar, butilkalar va shunga o ‘xshashlar) b o ‘shlari ham , 
material qiym atliklar bilan band b o i i b turganlari ham tegishli guruh 
va turlari b o ‘yicha mol yetkazib beruvehining schyotlarida k o ‘rsatilgan 
baholarda hisobga oiinadi. Idishlar qaytarilganda yoki sotilganda ulam i 
sotib olish bahosi bilan ulami sotish bahosi o ‘rtasidagi farq tash kilotn ing
haqiqiy xarajatlariga qo‘shiladi.
M aterial zaxiralar hisobini o lib borish uchun quyidagi ikkinchi 
tartibli schyotlar (subschyotlar) tayinlangan:
040 - « 0 ‘m atiladigan uskunalar» subschyoti;
041 - «K apital qurilish uchun q urilish m atcriallari» subschyoti;
043 - «Ilm iy-tadqiqotlarda va laboratoriya sinovlarida u z o q vaqt
foydalaniladigan m ateriallar» subschyoti;
044 - «Shartnom a asosida bajariladigan ilm iy-tadqiqot ishlari uchun
m axsus uskunalar» subschyoti;
050 - «Y osh chorva mollari v a b o ‘rdoqiga boqilayotgan m ollar»
subschyoti;
060 - « 0 ‘quv, ilmiy va b o sh q a m aqsadlar uchun m ateriallar»
subschyoti;
061 - «O ziq-ovqat mahsulotlari» subschyoti;
062 - «D ori-darm onlar va yara b o g ‘lash vositalari» subschyoti;
063 - «X o 'jalik materiallari va id ora buyum lari» subschyoti;
213

---

06 4 - «Y onilg‘i, yoq ilg ‘i v a m oylash m ateriallari» subschyoti;
065 - «O zuqa va yem -xashak» subschyoti;
066 - «Idishlar» subschyoti;
067 - «B oshqa m ateriallar» subschyoti;
068 - « Y o ‘ldagi m ateriallar» subschyoti;
069 - «M ashina va u sk u n alar uchun ehtiyot qism lar» subschyoti.
M aterial zaxiralam ing hiso b in i olib borish uchun tayinlangan ham m a
sub schyotlar aktiv subschyotlardir.
M a te ria lla r va oziq-ovqat m ahsulotlari hisobi
R eaktivlar va xim ikatlar, oyna va kimyoviy idishlar, m ctallar, elektr 
va radio m ateriallari, radiolam palar, fotobuyumlar, o ‘quv dasturlari 
h am da q o ‘llanm a va ilm iy ishlarni nashr qilish uchun q o g ‘ozlar, tajriba 
qilin ad ig an hayvonlar ham da o ‘q uv rnaqsadlari va ilm iy-tadqiqot ishlari 
uch u n m o ‘ljallangan boshqa m ateriallar 0 6 0 -« 0 ‘quv, ilmiy va boshqa 
m aqsadlar uchun m ateriallar» subschyotida hisobga olinadi.
Sm ctalarida ovqatlanish xarajatlariga m ablag‘lar k o‘zda tutilgan 
b udjet 
tashkilotlarida 
o ziq-ovqat 
mahsulotlari 
061-«Oziq-ovqat 
m ahsulotlari» subschyotida h isobga olinadi. Kelib tushgan oziq-ovqat 
m ah su lo tlar 300-shakldagi oziq-ovqat m ahsulotlarining kirimi b o ‘yicha 
y ig ‘m a vedom ostda yuritiladi. Vedomost har bir m oddiy javo bg ar shaxs 
b o ‘y ic h a alohida tuziladi. O ziq-ov qat m ahsulotlarining sarflanishi hisobi 
399-shakldagi oziq-ovqat m ahsulotlarining sarflanishiga doir yig ‘ma 
v ed o m ostda yuritiladi. B u ved o m o st moddiy javobgar shaxslar b o ‘yicha 
tuziladi. Oy tugagandan k ey in vedomostda sarflangan oziq-ovqat 
m ahsulotlarining qiym atini aniqlash uchun xizm at qiladigan jam lam alar 
hisoblanadi. O ziq-ovqat m ahsulotlarining analitik hisobi ulam ing nomlari, 
navi, m iqdori, bahosi va m o d d iy javobgar shaxslar bo‘yicha M-44 
shakld agi aylanm a v edom ostlarda yuritiladi. Aylanma vedom ostlarga 
y o zu v lar 300-shakldagi va 399-shakldagi yig ‘m a vedom ostlar va oziq- 
o vq at m ahsulotlarining kirim v a chiqim iga doir boshqa hujjatlar asosida 
am alg a oshiriladi. H ar oyda aylanm a vedom ostlarda aylanm alar hisoblab 
chiqiladi va oy boshiga qoldiq chiqariladi.
214

---

Sm etalarida dori-darm onlar va y ara bogMash vositalarini x arid
qilishga 
mablagMar 
ko‘zda 
tutilgan 
kasalxonalarda, 
d av o lash - 
profilaktika, davolash-veterinariya va boshqa tashkilotlarda d o ri- 
darmonlar, kom poncntlar, bakteriyali preparatlar, zardoblar, vaktsinalar, 
qon va yara b o g ‘lash vositalari 062-«D ori-darm onlar va yara b o g ‘lash 
vositalari» subschyotida hisobga olinadi.
Tashkilotning kundalik ehtiyojlari u ch u n foydalaniladigan x o ‘ja lik
m atcriallari va idora buyumlari, jo riy v a kapital ta’m irlash u chu n 
m o‘ljallangan qurilish materiallari 0 6 3 -« X o ‘ja lik m atcriallari va id o ra 
buyum lari» subschyotida hisobga olinadi. B u qiym atliklam ing x arid
qilinganligini va olinganligini tasdiqlovchi hujjatlarda shu m ateriallam i 
oigan shaxsning im zosi b o lish i kerak.
O m borlardagi, shuningdek, bcvosita m aterial javobgar shaxslarda 
turgan barcha turdagi yonilg‘i, yoq ilg ‘i v a m oylash m atcriallari 0 64 - 
«Yonilg‘i, y oq ilg ‘i va moylash m atcriallari» subschyotida h isob ga 
olinadi.
C horva m ollari va va hayvonlar uchun pichan, suli va yem -xash ak 
va boshqa ozuqa turlari 06 5-«0zuqa v a yem -xashak» subschyotida 
hisobga olinadi. B u subschyot yordam chi qishloq xo ‘jaligi boMgan 
budjet tashkilotlarida qo‘llaniladi.
Q aytariladigan yoki alm ashtiriladigan idishlar, ichi b o ‘sh y oki 
material qiym atliklari borligidan q a t’iy nazar, 066-«ldishlar» subschyotida 
hisobga olinadi.
U rug‘lar, o ‘g ‘itlar va boshqa m ateriallar 067-«B oshqa m ateriallar» 
subschyotida hisobga olinadi. B udjet tashkilotida budjet b o ‘y ic h a
xarajatlar sm etasi hisobidan saqlanadigan ishchi otlar boM ganda 
toychoqlar ham bu subschyotda hisobga olinadi.
Tashkilotlarda 060, 0 6 3 -0 6 7 subschyotlar b o ‘yicha m ateriallaraing 
analitik hisobi 296-a -shakldagi kartochkalar(kitob)da ulam ing nom lari, 
miqdori, bahosi v a qiym ati hamda m aterial jav o b g ar shaxslar b o ‘y ic h a
yuritiladi. K artochkalar har bir subschyot uchu n alohida yuritiladigan 
279-shakldagi K artochkalar reestrida ro ‘y x a tg a olinadi. K artochkalar 
kartotekada, unda u lar subschyotlar b o ‘yicha ulam in g ichida esa m aterial
?15

---

jav o b g ar shaxslar b o ‘y ic h a b o ‘linib saqlanadi. M aterial zaxiralar 
hisobining kartochkalari h ar yili yoki ikki yilda bir m arta kartochkalar 
reestri, registrlar va b o sh q a buxgalteriya hujjatlari bilan birgalikda 
tikilgan holda arxivga topshiriladi.
Boshqa shaharda jo y lash g an mol yetkazib beruvchilar tom onidan 
tashkilot nom iga yuborilgan, am m o tashkilot om boriga oyning oxirida 
kclib tushm agan m ateriallar 068-«Y o‘ldagi m ateriallar» subschyotida 
hisobga olinadi. Yo‘ldagi m ateriallam ing analitik hisobi alohida-alohida 
m ol yetkazib b eruvchilar b o ‘yicha 296-a shakldagi kartochkalarda 
yuritiladi.
M ashinalar, 
uskunalar, 
traktorlar, 
kom baynlar 
va 
transport 
vositalaridagi eskirgan qism lam i ta ’mirlash va alm ashtirish uchun 
m o ‘ljallangan ehtiyot qism lar 069-«M ashina va uskunalar uchun 
ehtiyot qism lar» subschyotida hisobga olinadi. Ehtiyot qism lam ing 
analitik hisobi 296-a-shakldagi kartochkalar(kitob)da ulam ing nomlari, 
rusum lari, zavod raqam lari, baholari, niiqdori va qiym ati ham da material 
jav o b g ar shaxslar b o ‘y ic h a yuritiladi.
M axsus m ablag‘ hisobidan sotib olinadigan m aterial zaxiralam ing 
analitik hisobi budjet m ab lag 1 lari hisobidan sotib olinadiganlarining 
analitik hisobi yuritiladigan hisob registrlarida, am m o budjet b o‘yicha 
operatsiyalardan alohida, yuritiladi.
M ateriallar va oziq-ovq at mahsulotlari sotib olinganida ulam i sotib 
olish qiym atiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 0 6 0 -0 6 9 -« M aterial!ar va oziq-ovqat m ahsulotlari» subschyotlari;
K redit 178 - « B o sh q a d e b ito rlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub- 
schyoti.
M ateriallar va oziq-ovqat mahsulotlari mol yetkazib beruvchilardan 
kcltirish bilan b o g ‘liq xarajatlar summ asiga quyidagi buxgalteriya 
provodkasi tuziladi:
D ebet 200 - « T ash k ilo tn i saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha 
x arajatlar» subschyoti