2 Ўзбекистон республикаси

4-амалий машғулот. 
Ривожланиш марказларини ташкил этиш ва 
раҳбарлик қилиш (2 соат).
 
Хозирги кунда мактабгача таълимда муассасалари учун қарорлар,
янгиликлар қабул қилинди шулардан, “Илк ва мактабгача ёшдаги болалар 
ривожланишига қўйилган Давлат талаблари” ҳамда, “Илк қадам” ўқув дастури 
асосига машғулотларни яратиш ва уларни ривожланиш марказларида қўллаш 
мақсади бугунги кун долзарб масалаларидан биридир. Албатта машғулотлар 
“Илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожлантиришга қўйилган Давлат 
талаблари” ва “Илк қадам” ўқув дастури асосида танлаб олинган бўлиб, 
бундан мақсад болалар учун янги билимларни ўзлаштиришда машғулотларни
уйғунлаштириб ва болалар билмларини ривожланиш марказларида олиб 
борилади ва мустахкамлаб борилади.

---

116 
1.
 
Фан ва табиат маркази. 
Фан ва табиат марказларида асосан 
болаларни хаётига хавф солувчи жихозлар бўлиши керак эмас, табиий 
материаллардан қум, сув, лой, тошлар, магнит ва элементар тажрибалар 
ўтказиш учун керакли жихозлар бўлиши керак. Хар бир болалар учун 
фартуклар, қўлқоплар ва қалпоқчалар керак бўлади. Болалар қумнинг 
сочилувчан, тошнинг қаттиқ, сувнинг хусусиятларини тадқиқот тажрибаси 
орқали ўрганиб оладилар. Масалан: тиниқ сувга турпоқни қўшганимизда 
лойиқа сув хосил бўлади, сувни қайнатганда буғ хосил бўлиши,
материалларнинг оғирлигига қараб сувда чўкиш чўкмаслигини аниқлашади.
1-тажриба. Парчаланган қум. 
Болалар майдончани қуруқ қумдан баландлатиш учун тавсия этилади. 
Сиртдан бир бўёқ устидан қумни сепинг. Қумга босмадан қаламни олиб 
қўйинг. Қумнинг юзасига баъзи оғир нарсаларни қўйинг (масалан, калит). 
Қумдаги объектдан чап қисмнинг чуқурлигига эътибор беринг. Энди сиз 
трайни силкитиб қўйишингиз керак. Калит ва қалам билан худди шундай 
қилинг. Чизилган қум қаламчасида икки баробар чуқур чўкиб кетади. Оғир 
нарсанинг нусхаси тарқоқ қумга қараганда, қумда сезиларли даражада 
фарқланади. Хулоса: тарқоқ қум сезиларли зичроқ. Ушбу хусусият 
қурувчиларга яхши маълум. 
2-тажриба. Лойнинг тузилиши ва хусусиятлари. 
1. Тарбиячи навбатма навбат болаларга тош ва лойни босиб кўришни 
таклиф қилади ва улар бармоқларнинг излари қаерда қолганини,қаерда 
қолмаганлигини аниқлашади. Болалар шундай деб хулоса қилишади: лойда 
излар қолган тошда эса йўқ. Сабабларини болалар ўзлари тарбиячи билан 
биргаликда топадилар, лой юмшоқ, тош эса қаттиқ. Тошдан ҳеч нарса ясаб 
бўлмаслиги, лойни эса юшоқлиги учун турли шаклларга келтириш 
мумкинлигини тушунади. Қисмларга бўлиш мумкин эканлигини билиб 
оладии.
2. Болалар қўлида тошлар, қўлида ролл, уларни ўрганиб олиб, оғирлиги, 
ҳажми, қаттиқлик, бошқалар билан солиштирсак, Устоз, болаларни қўлларида 

---

117 
тошларни эзиб ташлаш, турли йўналишларда тортиб олиш, шаклларини 
ўзгартириш ва уларни қисмларга бўлишга уринишни таклиф қилади. 
Биргаликда тарбиячи билан болалар тош хусусиятларини ойдинлик: Агар 
ажаблантирмасин мумкин эмас ҳеч нарса, чунки, қаттиқ тош, у қисмларга 
бўлинади мумкин эмас. 
3. Болалар қўлларидаги лойни олиб, уни эзиб ташлашади, уни турли 
ёъналишларда тортиб, қисмларга бўладилар. Ўқитувчи билан биргаликда 
болалар лой хусусиятларини аниқлаб беради: юмшоқ, у қисмларга бўлинади, 
шакллар ўзгариши мумкин, у ҳайкалтарош бўлиши мумкин. 
3-тажриба. Нима тезроқ? 
Болалар қумли шиша идишда сув қуядилар; Қумнинг нима эканлигини 
муҳокама қилинг, сув қаэрда ёъқолганлигини кўрсатинг. Кейин худди шундай 
лойдан қилинган. Қандай қилиб лой сувни (жуда секин) сўриб олинг, барча 
сув сўрилиб бўладими. Хулоса: қум лойдан кўра тезроқ сувни шимиб олади. 
Фан ва табиат марказларида олиб бориладиган машғулотлар ишланмаси 
Ўлка релъефи (шаҳар, водий, дарёлар) 
Мақсад:
релъеф (шунингдек, шаҳар, водий, дарёлар рельефи) тушунчаси 
билан танишиш,ўлкамиз рельефи макетини яратиш, шаҳар, водий, дарёлар 
билан танишиш, бир-биридан фарқлаш