Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Энергетик мувофиқлик. 
Инсоннинг жисмоний кучи ва 
энергетик кўрсаткичлари тизимнинг сенсомотор майдони 
кўрсаткичлари билан мос келиши зарур. Маълумки, ҳар қандай 
бошқариш механизми (сенсомотор қурилмалар) ѐрдамида маълум 
бир техник тизимни бошқариш учун аниқ куч талаб этилади. 
Масалан, қурилма дастаклар ѐки кнопкалар орқали бошқарилса 
турли хил куч талаб этилади. Маълумки, инсоннинг куч ва 
энергетик кўрсаткичлари маълум чегарага эгадир. Сенсомотор
қурилмаларини ҳаракатга келтириш баъзан кўп ѐки жуда кам куч 
талаб этиши мумкин. Биринчи ҳолда, инсон тез чарчаши ва бу 
бошқарилувчи тизимда кўнгилсиз оқибатларга олиб келиши 
мумкин. Иккинчи ҳолатда эса, ишчи иш дастаги қаршилигини 
ҳис қилмаганлиги сабабли иш аниқлиги пасайиши мумкин. 
Фазовий-антропометрик мувофиқлик –
фаолият даврида 
инсоннинг гавда ўлчамларини, ташқи фазовий имкониятларини, 
ишчининг иш ҳолатидаги гавда жойлашувини ҳисобга олиш 
демакдир. Бу масалани ечими иш жойи ҳажмини, ишчининг 
фаолият давридаги охирги таъсир нуқтасини, бошқариш 
асбобларидан ишчигача бўлган масофаларнинг оптимал 
миқдорларини аниқлаш ва уларни ростланувчи ҳолда лойиҳалаб, 
ишчининг антропометрик кўрсаткичларига мослаш орқали 
амалга оширилади. 
Техник-эстетик мувофиқлик
– Инсон машинада иш 
бажарганда ѐки асбоб ва қурилмалардан фойдаланганда ўзида 
ижобий ҳиссиѐтлар ҳосил қилиши зарур. Шу сабабли ҳар қандай 
машинанинг ташқи кўриниши, шакли, қулайлиги, ранги ва бошқа 
кўрсаткичлари ҳам иш жараѐнига, ҳам ишчининг ҳиссиѐтига мос 
келиши лозим.
2.6.
 
Ҳаѐт фаолият хавфсизлигининг психологик асослари 
Таянч иборалар: 
меҳнат психологияси, руҳий фаолият, руҳий 
ҳолат, руҳий жараѐн, руҳий хусусият, шахсий фазилатлар: 
холерик, сангвиник, флегматик, меланхолик, пароксизмаль 
ҳолат, психоген ўзгаришлар.
 
Замонавий ишлаб чиқариш шароитида бахтсиз ҳодисаларни 
(жароҳатланишлар, шикастланишлар, касалланишлар, ѐнғинлар 
ва б.) камайтириш муаммосини фақатгина муҳандислик 
услублари орқали ҳал этиб бўлмайди. Шу сабабли, меҳнат 

---

42 
хавфсизлиги психологияси фаолият хавфсизлигини таъминлашда 
муҳим ўрин тўтади.
Тажрибаларнинг 
кўрсатишича 
ишлаб 
чиқаришдаги 
ҳалокатлар ва жароҳатланишларнинг кўпчилиги машиналардаги 
муҳандислик-конструкторлик нуқсонлар ѐки техник-технологик 
сабаблар орқали эмас, балки ташкилий-психологик яъни, 
хавфсизлик техникаси бўйича етарли билимга эга бўлмаслик, 
етарли даражада ўқитилмаслик, ишчининг билиб-билмай 
хавфсизлик қоидаларига риоя қилмаслиги, хавфли ишларга 
махсус ўқишлардан ўтмаганларга рухсат бериш, ишга 
мутахассислик бўйича қабул қилмаслик ва шу каби қатор 
сабаблар таъсирида юз беради. Шу сабабли, кўпинча 
жароҳатланишларнинг 60-70 фоизига бевосита жароҳатла-
нувчиларнинг ўзлари айбдор бўлади.