Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

 3.4.5. Материалларнинг ѐниш ва портлаш бўйича 
таснифи 
Барча қурилиш материаллари ѐниш хусусияти бўйича 
қуйидаги уч турга бўлинади:

ѐнмайдиган материаллар – ташқи ѐнғин манбаси таъсирида 
ѐнмайди;

қийин ѐнувчи материаллар - ташқи манба таъсирида ѐниб, 
манба олингач мустақил ѐнмайди;

ѐнувчи материаллар – ташқи ѐнғин манбаси олингач, 
мустақил ѐниш хусусиятига эга бўлади.
Тез ѐнувчи ва ѐнувчи суюқликлар буғланиш натижасида 
портловчи аралашма муҳит ҳосил қилади. Бундан ташқари айрим 
чангларнинг ҳаво билан аралашмаси портлашга хавфли 
ҳисобланади. Улар ѐниш ва портлаш хавфлилиги бўйича 
портлашга хавфли (аэрозол ҳолатида) ҳамда ѐнишга хавфли
(аэрогель) турларга бўлинади ва қуйидаги тўрт синфга 
ажратилади: 

1-синф – портлашга ўта хавфли чанглар, алангаланишнинг 
пастки чегараси –15 г/м
3
.гача бўлган муҳит; 

2-синф – алангаланишнинг энг пастки чегараси 16 дан 65 
г/м
3
гача бўлган, портлашга хавфли муҳит. 

3 ва 4-синф – алангаланишнинг пастки чегараси 65 г/м
3
дан 
юқори бўлган ѐнишга хавфли муҳит. III синфдаги чангларнинг 
алангаланиш ҳарорати – 250
о
С, IV синфга таалуқли чангларники 
эса – 250
о
С дан юқори.

---

214 
3.4.6. Ишлаб чиқаришни портлаш, ѐниб-портлаш ва ѐнғин 
хавфлилиги бўйича категориялари 
Ишлаб чиқариш унда ишлатиладиган ѐки сақланадиган 
материалларнинг ѐниш хусусияти бўйича 6 та категорияга 
ажратилади – А, Б, В, Г, Д, Е.
 
А- категориядаги
ишлаб чиқариш, портлаш-нишга хавфли 
ишлаб чиқариш бўлиб, унга буғларининг алангаланиш ҳарорати 
28
о
С дан кам бўлган ва ҳаво таркибида 10% гача портлашга 
хавфли ҳаво ѐки материаллар бўлган ҳамда сув, кислород, ҳаво 
ѐки уларнинг ўзаро таъсирида алангаланувчи материаллар 
ишлатиладиган ишлаб чиқариш киради. 
Б-категория
– портлаш-ѐнишга хавфли ишлаб чиқариш. 
Бунга буғларининг алангаланиш ҳарорати 28 дан 61
о
С гача 
бўлган суюқликлар, ҳаво таркибида 10% гача портлашга хавфли 
сиқилган газ, чанглар бўлган, шунингдек 5% гача пастки портлаш 
чегараси Н
пв 

65 г/м
3
бўлган чанглар мавжуд ишлаб чиқаришлар 
киради. 
В-категория
– ѐнишга хавфли ишлаб чиқариш, алангаланиш 
ҳарорати 61
о
С дан юқори бўлган суюқликлар ишлатиладиган ва 
Н
пв 
65 г/м
3
миқдордаги ѐнувчи чанг, газлар мавжуд ҳаво муҳити 
бўлган, шунингдек қаттиқ ѐнувчи материаллар ишлатиладиган 
ишлаб чиқариш. 
Г-категория
– ѐнғинга хавфли ишлаб чиқариш. Ёнмайдиган 
материалларга иссиқлик ѐки аланга таъсирида ишлов бериш 
қўлланиладиган ишлаб чиқариш. 
Д-категория –_
ѐнғинга ва портлашга хавфсиз ишлаб 
чиқариш. Бунда ѐнмайдиган материалларга совуқ ҳолатда ишлов 
берилади (йиғиш, ажратиш, ювиш цехлари). 
Е-категория
– портлашга хавфли ишлаб чиқариш. Ёнувчи 
газ ва бино ҳажмининг 5% миқдорида портлашга мойил чанглар 
бўлган ишлаб чиқариш. Бундай муҳитда ѐнғинсиз портлаш содир 
бўлиши мумкин.