Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

Техноген хавфлар – 
инсониятнинг яратувчанлик, ижод-
корлик фаолияти билан боғлиқ ҳолда юзага келади. Техноген
хавфларнинг асосий манбаси, инсоннинг ўзи ва у томонидан 
яратилган техник воситалар, бинолар, ишлаб чиқариш 
иншоотлари ва умуман инсоният томонидан яратилган барча 
техносфера элементлари ҳисобланади. Фойдаланиладиган 
техник тизимларнинг зичлиги ва энергетик даражаси қанча катта 
бўлса, техноген хавф зарари ҳам шунча юқори бўлади. Инсоният 
фаолияти доимий равишда техник воситалар билан боғлиқ ҳолда 
амалга ошади ва техноген хавфларни келтириб чиқаради. 
Техноген хавфларниг хавфлилик даражаси техник тизимларнинг 
тавсифи ва хавфли зоналарда инсоннинг бўлиш вақти билан 
баҳоланади. Бундай хавфларнинг таснифи, манбалари, таъсир 
даражаси, улардан ҳимояланиш ва бартараф этиш йўллари 
фаннинг “Ишлаб чиқаришда ҳаѐт фаолият хавфсизлиги”
бўлимида кенг ўрганилади. 
Ижтимоий – 
жамиятда тарқалган ва инсон ҳаѐти ва 
соғлиғига таҳдид солувчи турли хил кўринишдаги ҳаракатлар, 
таъсирлар ва ҳужумлардир. Ижтимоий хавфлар табиатига кўра: 
инсонга руҳий таъсир этувчи (шантаж, фирибгарлик, ўғрилик ва 
б.); жисмоний зўрлаш (босқинчилик, бандитизм, террор, зўрлаш, 
номусга тегиш, инсонларни гаровга олиш ва б.); истемол 
қилиниб, инсон организмини ишдан чиқарувчи ( алкоголизм, 
наркомания, тамаки чекиш ва б); ижтимоий касалликлар (спид, 
тери-таносил касалликлари ва б.), ўз жонига қасд қилиш каби 
турларга бўлинади.
Хавфлар ѐшга оид белгиларига кўра – 
болаларга, ѐшларга, 
аѐлларга, кексаларга доир хавфлардан иборатдир.
Юзага келиш характерига кўра –
қўққисдан содир бўлувчи 
ѐки ташкил этилган. 
Тарқалиш масштабига кўра –
маҳаллий, ҳудудий, минта-
қавий ва глобал кўринишда бўлиши мумкин.
Ижтимоий хавфлар жамиятдаги ижтимоий-иқтисодий 
жараѐнлар асосида юзага келади. Бундай хавфларнинг 
тарқалиши давлат ва жамиятнинг ҳамда давлатлар ўртасидаги 
халқаро алоқаларнинг ривожланишига тўсқинлик қилади.

---

20 
Барча турдаги хавфлар потециал (яширин) ѐки реал 
турларга бўлинади. Потенциал хавфларда уларнинг дастлабки 
белгилари кўринмайди, инсон ўзининг мавжуд сезги аъзолари ва 
анализаторлари ѐрдамида уларни пайқаб ололмайди. Реал 
хавфлар белгилари эса аниқ кўзга кўринарли тарзда намоѐн 
бўлади.