G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
 
6.1-rasm. Geodezik tayanch punktni 
joylashtirish
 

---

57 
markazi hisoblaniladi. Geodezik tayanch tarmoqlarini o’tkazish vaqtida ana shu 
teshikchaning koordinatasi aniqlaniladi. Ustki monolitdagi marka yerga 50 sm 
chuqurlikda ko’milishi lozim. Joydagi markazni osonlikcha topish uchun ustki 
monolit tepasiga beton ustun o’rnatiladi. Bir punktdan ikkinchi punktni kuzatish 
maqsadida ularning markazi ustiga maxsus geodezik belgi-piramida o’rnatiladi. 
Piramidalarning balandligi 10-12 m bo’lishi mumkin. Yonma-yon joylashgan 
punktlarni yerdan kuzatib bo’lmagan hollarda tayanch punktga asbob o’rnatishda va 
bu punktni kuzatish uchun signal quriladi.
Signallarning balandligi 12-15 m dan 40 m gacha bo’lishi mumkin. Piramida 
va signallar yog’ochdan yoki metalldan yasalib, tuzilishi turlicha bo’ladi. 6.2-
rasmda yog’ochdan yasalgan oddiy piramida, 6.3-rasmda metalldan yasalgan 
murakkab signal ko’rsatilgan. Davlat balandlik tarmoqlari 
punktlarining o’rni doimiy belgi hisoblanuvchi marka va 
reperlar bilan belgilanadi. Doimiy 
reper 
va 
markalar 
balandlik 
tarmoqlari yo’lida 5-7 km oralatib 
o’rnatiladi. 
Balandlik 
tarmoq 
punktlarining absolut balandliklarini 
aniqlash, ya’ni nivelirlash qiyin 
bo’lgan rayonlarda reper (marka) lar 
oralig’i 10-15 km bo’lishi mumkin. 
Yuqori 
aniqlikdagi 
balandlik 
tarmoqlari (I va II klass nivelirlash tarmoqlari) ning har 
50-80 km dagi nuqtasi va bu nivelirlash yo’llarining kesishgan tugun nuqtalari 
doimiy saqlanadigan reperlar bilan belgilanadi.
 
Marka 
(6.4-rasm a) cho’yan diskdan iborat bo’lib, mustahkam imorat 
devoriga, qoyaga, ko’prik, gidrotexnika va boshqa inshootlar tayanchiga yerdan 1,5 
m balandlikda biriktiriladi. Markani o’rnatish uchun imorat yoki inshoot devor 
parmalab teshiladi, teshik yuvib tozalanadi. Uning ichiga marka gorizontal holarda