G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
 
bu yerda 
m
L
- 
gorizontal masofani o‘lchash o‘rtacha kvadratik xatoligi, 
m
δ
– qiyalik burchak δ ni o‘lchash o‘rtacha kvadratik xatoligi. 
Analitik tarmoqlarni kare’rlarda markaziy sistema va uchburchaklar zanjiri 
ko‘rinishida va shuningdek to‘g‘ri va teskari geodezik kestirma usullarida barpo 
qilinadi. 
Mikrotriangulyatsiya zanjiri tamonlari 200 metrdan kam bo‘lmagan va 1000 
metrdan ko‘p bo‘lmagan uchburchaklar zanjiridan iborat. 
To‘g‘ri va teskari kestirma usullarini syomka tarmog‘i punktlaridan nisbatan 
uzoq bo‘lganda (1:1000 masshtabli syomkada 1500 metrgacha, 1:2000 da 2000 
metrgacha va 1:5000 da 3000 metrgacha) foydalaniladi. Shuningdek murakkab 
konfiguratsiyada va qazish katta chuqurlikda olib borilayotganda ham foydalaniladi
[1] (15.1-rasm) 
15.1 –rasm. To‘g‘ri va teskari kestirma usullari 

---

269 
 
To‘g‘ri kestirma usulda P
1
punkt uchta ma’lum A, Б, В punktlaridan tayanch 
tarmog‘i 
1

, 
2

, 
3

burchaklarini o‘lchash orqali qo‘yiladi. Teskari kestirma usulda 
qulay joyga P
2
punkto‘rnatilib 
1

, 
2

, 
3

ma’lum punktlarga nisbatan (A, Б, В) 
o‘lchanadi. Kontrol uchun 
4

burchagini o‘lchash tavsiya etiladi. 
Uchburchaklarning shakli teng tomonligiga yaqin bo‘lib, aniqlanishi kerak bo‘lgan 
nuqtalarda burchaklarning qiymati 

30
dan kichik va 

150
dan katta bo‘lmasligi 
kerak. 
Burchaklarni o‘lchash aniqligi 
0
3

dan kichik bo‘lmasligi va bog‘lanmaslik 
qiymati 
1

dan katta bo‘lmasligi kerak. 
Ikkita uchburchakni yechish orqali aniqlangan koordinatalar farqi 1:1000 
masshtabdagi syomkada 0,6 metrdan 1:2000 da 0,8 metrdan va 1:5000 da 2 metrdan 
katta bo‘lmasligi kerak. 
Teskari kestirma usulda aniqlanayotgan punkt xatoligi quyidagicha 
hisoblanadi: 
(
)
2
2
2
2
2
2
sin
206






+






+
=
БА
AP
BБ
BP
БР
P
l
l
l
l
l
m
m



(15.2) 
bu yerda 

m
- 
1

, 
2

burchaklarni o‘lchash o‘rtacha kvadratik xatosi (odatda 
5
1

=

m
qabul qilinadi), 
l
- tamon uzunliklari, km da, burchaklar 

, 

ni planda 

1
gacha aniqlikda o‘lchab olinadi. Hisoblashlar natijasida 
2
P
m
- kichik bo‘lganvariant 
tanlab olinadi. 
Qutbli usulni geodezik asos punktlari bir – biridan nisbatan uzoq (2000 
metrgacha) bo‘lganda, yirik kare’rlarda foydalaniladi (15.2-rasm). 

---

270