G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Analitik usulda o’lchash
: berilgan yopiq poligon ya’ni ko’pburchak 
uchlarining to’g’ri burchakli koordinatalari ma’lum bo’lsa, ko’pburchakning yuzasi 
analitik usulda quyidagi formula yordamida hisoblab chiqariladi: 
S =
1
2
∑ x
i
(y
i+1
− y
i−1
) =
1
2
∑ y
i
(x
i+1
− x
i−1
)
n
1
n
1
( 12.12)
Bu usulda yuzani 1:1000-1:2000 aniqlikda o’lchash mumkin. 
Planimetr yordamida yuzalarni aniqlash.
Planimetrlar juda ko’p xildir. 12.6-
rasmda qutbiy planimetrning umumiy ko’rinishi berilgan. Bu planimetr ikkita metal 
(AB va CD) richagidan iborat. Richag B nuqtadagi vertikal o’q atrofida aylanadigan 
qilib birlashtirilgan. AB richag qutbiy 
richag
deyiladi; uning A uchidagi 
silindrsimon yukning ostki tomoniga nina o’rnatilgan. Bu ninacha planimetrning 
qutbi deyiladi.CD richag yurgizish richagi deyiladi, uning D uchiga yurgizish 
markazi, ikkinchisi C uchiga hisoblash mexanizmi o’rnatilgan. Planimetrni ishlatish 
vaqtida nina, ya’ni qutb qog’ozga sanchiladi. Planimetrning sanoq olinadigan 
 
12.6-rasm. 
Kurvimetr
 

---

203 
mexanizmi vertikal g’ildirak(a), vernyer(b) va gorizontal doira(c) dan iborat. 
Vertikal g’ildirakning aylanasi chiziqlar bilan 10 ta katta bo’limga, bu bo’limlarning 
har biri esa 10ta kichik bo’limlarga bo’lingan. Katta bo’limlar qiymati vertikal 
g’ildirakka yozilgan. Vernyer vertikal g’ildirak kichik bo’limning o’ndan bir 
qismida teng. Vernyer g’ildirakdan aniq sanoq olish uchun hizmat qiladi. Vertikal 
g’ildirakning necha marta to’liq aylanganligini gorizontal do’ira ko’rsatadi. Demak, 
planimetrdan olinadigan sanoqlar gorizontal doiradan, vertikal g’ildirakning katta 
va kichik bo’limlaridan hamda vernyerdan olingan raqamlar hosil etadigan to’rt 
xonali sondan iborat bo’ladi. Quyidagi rasmda (