G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

11.4. Sun'iy yo‘ldosh o‘lchashlarini ishlab chiqish uchun dasturiy 
ta'minot haqida ma'lumotlar 
Sun'iy yo‘ldosh geodezik priyomniklari komplektining asosiy qismi 
o‘lchashlarni rejalash, boshqarish, ishlab chiqish va yakuniy xisobotni tuzishni 
dasturiy ta'minoti xisoblanadi. Ma'lumotlar ASHTECH firmasining PRISM dasturi 
misolida ko‘rib chiqiladi. Bu dastur xar biri ma'lum vazifani bajaruvchi modullar 
(dasturlar) tizimidan tashkil topadi.Ular ro‘yxati quyidagi 11.4-jadvalda beriladi. 
11.4-jadval 
№ Modullar nomi
Qo‘llanish maqsadi 
1 
Transfer 
Fayllarni 
priyomnikdan 
kompyuterga 
ko‘chirish
2 
Planning 
Kuzatishlarni planlashtirish
3 
Process 
O‘lchashlar fayllarini ishlab chiqish 
4 
Adjust 
Tenglashtirish
5 
GPS/CADD 
Ishlar natijalarini grafik taqdim etish
6 
Database 
Ishlab chiqish va o‘lchashlar ma'lumotlarini 
o‘zgartirish
7 
Setup 
Dasturni 
o‘rnatish 
va 
parametrlarini 
o‘zgartirish
8 
Tools 
Xizmat utilitlari
Modullar birlashtirilgan va biridan ikkinchisiga erkin o‘tish PRISM orqali 
erkin amalga oshiriladi. Transfer dasturi fayllarni priyomnikdan kompyuterga 

---

191 
ortishga va ishlab chiqishga imkon beradi. U priyomnikdan almanaxni tushirish 
imkonini beradi. Al'manax yo‘ldoshdan uzatiladigan ma'lumotlar tarkibiga kiradi va 
sun'iy yo‘ldoshlar orbitalari xaqidagi ma'lumotlarni xam o‘z ichiga oladi. 
Planning dasturi yo‘ldosh al'manaxi ma'lumotlari asosida kuzatishlarni 
normal sharoitini tanlash imkonini beradi. Kuzatishlar oynasini punktni joylashgan 
o‘rni, o‘lchashlar sanasi va vaqti, kestirma burchagi, yo‘ldosh nomeri, punkt yon- 
atrofidagi to‘siqlar parametrlariga qarab tanlaydi. Prosess dasturi fazoviy vektorlarni 
aniqlash va ichki qo‘shishishlik bo‘yicha aniqlikni baxolashni ta'minlaydi. U S/A 
kodli, L
1 
va R kodlardagi fazali va L
2
fazali o‘lchashlarni ishlab chiqishni 
ta'minlaydi. O‘lchashlarni qo‘lda yoki avtomatik ishlab chiqish rejimini tanlash 
imkonini beradi.
Yo‘ldosh o‘lchashlarini nisbiy metodda dastlabki ishlab chiqish maqsadi-bir 
vaqtda ishlagan priyomniklar orasidagi fazoviy vektorni, fazoviy to‘g‘riburchakli 
koordinatalar ortirrmalari (∆X, ∆Y, ∆Z) , qiya masofa D va geodezik koordinatalar 
(B, L, N) hisoblashdan iborat. Bunda boshlang‘ich ma'lumotlar bo‘lib quyidagilar 
xizmat qiladi:
- boshlang‘ich punkt koordinatalari (B, L, N) 
- punktlar markazidan antennalar balandliklari; 
- yo‘ldoshlar joriy koordinatalari, yo‘ldosh soatlari tuzatmalari va ionosfera tutilishi 
parametrlari; 
- barcha kuzatilgan yo‘ldoshlar uchun o‘lchangan eltuvchi fazalar chastotasi va 
kuzatish oni uchun psevdomasofalar. 
Adjust dasturi tarmoqni tenglashtirish uchun qo‘llanadi. U Prosess modulida 
hisoblangan yoki Database da saqlanayotgan vektorlarni import qilish, boshlang‘ich 
punkt koordinatalarini kiritish, stansiyalarni mustaxkam yoki erkin sifatida 
aniqlashi, ularga boshlang‘ich punktlar koordinatalar xatosini berib vaznni aniqlash, 
uch o‘lchamli sistemada tenglashtirishi va yopiq rasmlardagi bog‘lanmasliklar 
bo‘yicha o‘lchashlar sifatini baxolash mumkin. 

---

192 
Adjust modeliga kiruvchi Fillnet moduli erkin va erkin emas variantlarda 
tenglashtirishni bajaradi. Tenglashtirish natijalari bo‘yicha tenglashtirish aniqligini 
baxolashga oid statistik ma'lumot beriladi.
GPS/CADD dasturi tenglashtirish natijalarini grafik ko‘rinishda taqdim 
etishga imkon beradi.
Database dasturi vektorlar va stansiyalar to‘g‘risidagi ma'lumotlarni, davlat 
geodezik tarmog‘i va aloxida tenglashtirishlar natijalarini qo‘shib, kiritishni, 
kiritilgan ma'lumotlarni taxrirlash, nuqtalarni ularni geografik koordinatalari 
bo‘yicha chaqirish va boshqa imkoniyatlarni beradi.Setup oynasi kompyuter 
parametrlarni belgilashni ta'minlaydi.Tools dasturi koordinatalarni foydalanuvchi 
koordinatalari sistemasiga ko‘chirishni , yo‘ldosh o‘lchashlarini RINEX formatiga 
ko‘chirish va boshqa funksiyalarni bajaradi.