Noorganik moddalar kimyo texnologiyasi

14-ma’ruza. 
KORROZIYAGA QARSHI HIMOYANING ZAMONAVIY USULI. 
 
REJA: 
14.1.
Korroziyaga qarshi himoyaning zamonaviy usuli 
14.2.
Korrozion tadqiqotlar. 
14.3.
Korroziyaga qarshi himoyadagi muammolar.
 
Korrozion jarayonlar aloxida yoki boshka omillar ta’sirida birga sodir 
bo‘lishiga qarab, zaruriy himoya usullari ishlab chikiladi. Bu xilda jixozlarning xar 
xil materialdan tayyorlangan detallarning individual himoyalanish zaruriyatlari 
hisobga olinadi. 
Xozirgi paytda korrozion agressiv muhitlarda va ishlab chikarishni 
avtomatlashtirish yo‘nalishlarida (robotlarda) qo‘llaniladigan jixozlarda, korroziya 
bilan birgalikda yemirilishga chidamlilik talab kilingan joylarda ishlaydigan detallar 
sirtida metall yupqa olishga erishilmokda. 
Metall sirtidagi yupqa qoplamalar (2…10 mkm) nitridlar (TiN, Ni (Nc), Zr N), 
karbidlar (TiC), oksidalr (Al
2
O
3
va boshkalar) yuqori korroziyabardoshlik va 
yemirilishga chidamlikni ta’minlaydi. Bu turlardagi afezion qoplamalari detal sirtiga 
yuqori xaroratlarda gazli muhitda kimyoviy reaksiya maxsulotlarini utkazish (SVD 
usuli): vaakumda gazli muhitlarda reaktiv yoki kondension utkazish usullari; ionli 
yogdirish sharoitida plazma fazalaridan kondensatsiyalash usuli (KMB) reaktiv 
elektron-nur plazmali utkazish (REP), faollashgan reaktiv purkash (ARE) va zarbiy 
tulkinlar ta’sirida detanatsion qoplamalar usuli kabilar yordamida olishga 
erishilmokda. 
Izolyatsion qoplamalarni olishda polimer materiallaridan keng foydalaniladi. 
Polimer materiallar qo‘llanilishi soxasini oshirish maksadida ularning xossalari xar 
xil tuldiruvchilar bilan boyitiladi. Zaruriy sharoitlarga javob beradigan kompazitsion 

---

polimer materiallarni olish xazirgi paytda eng dolzarb yo‘nalishlardan biri 
hisoblanadi. Polimer materiallar dispers va tolali, mineral dispersli, antipirenlar, 
organik qo‘shimchalar, sferik, tasmasimon, kiska va uzluksiz tolali tuldiruvchilar 
bilan aloxida-aloxida yoki birgalikda birikmalri natijasida olinadigan kompazitsion 
materiallar olish usullari keng mikyosda tadqiqot kilinmokda. Poliamid sirpanish 
podshipniklarining qo‘llanilishi, sirtlarda adgezion mustahkam va tekis qoplamalarni 
olishda purkash va planirlash usullari texnologiyalari yaxshi samara bermokda. 
Shuningdek, jixozlarni ishlashda va saklashda agressiv muhitlardan himoya 
kiluvchi mikroiklim hosil qilish, himoyalovchi muhit yaratish usullariga e’tibor 
berilmokda. 
14.2.Korrozion tadqiqotlar. 
Xozirgi paytda korroziya va unga qarshi himoyada fundamental amaliy va 
tajriba tadqiqotlari olib borilishi yo‘lga quyilgan. Biz quyida amaliy va tajriba 
tadqiqotlariga tuxtalib utamiz. 
Fundamental tadqiqotlarga asoslashgan xoda amaliy va tajriba tadqiqotlari 
laboratoriya sharoitlarida, maxsus tayyorlangan talabalarda va ishlash davrida 
sinovlar uikaziladi. 
Laboratoriya sinovlari asosan detallarni (nusxalari) foydalanishda ta’sir etuvchi 
muhitlar va omillar yakinlashuv sharoitida materiallar yemirilishi tavsifi va 
intensivligini o‘rganish, xamda fizik-mexanik xossalarini aniqlash uchun bajariladi. 
Laboratoriya sinovlarida barcha omillarning ta’sirini bir vaqtning o‘zida hisobga 
olish kiyin. Shuning uchun, barcha sinovlar natijalarini takkoslash tavsifiga 
asoslanadi. Korroziyaga qarshi himoya usullarini laboratoriya sharoitlarida olib 
borish, material va muhitga bog‘liq ravishda belgilangan standartlar asosida 
utkaziladi. (Masalan, po‘latdan tayyorlangan detallarning atmosfera sharoitida 
korroziyaga chidamliligi 3% li NaCl eritmasida belgilangan sharoitlarida olib 
borilishi). Korroziyaga qarshi sinovlar maxsus uskunalarda va zaruriy asboblar 
yordamida amalga oshiriladi. 
Maxsus stendlarda olib yuriladigan sinovlar murakkabrok bo‘lib, ta’sir etuvchi 
omillar mikyosini ko‘prok kamraydi va buyumning konstruktiv xususiyatlarini 
hisobga olish imkonini beradi. Stenddagi sinovlar material va qoplamalarning 
tanlanishi, kursatkichlari va b. shu kabilar tugrisida tularok ma’lumot beradi. 
(Masalan, kompressor nasoslari detallarning korroziya ta’sirida ish kobiliyatini 
tekshirish uchun yopik tizimli stend qo‘llanilishi.) 
Foydalanish davridagi sinovlar ilmiy-tadqiqot, loyixa-konstruktorlar va 
texnologik ishlanmalarning oxirgi bosqichi hisoblanadi. Korroziyaga qarshi himoya 

---

usulining qo‘llanilishi materiallarining ko‘plab sarfi bilan, sinov muddatining uzok 
vaqt davom etishi va qo‘llanilgan usulning boshka omillarga ta’sirini o‘rganish bilan 
boshka sinovlardan farq kiladi. Shuning uchun olib borilgan korrozion tadqiqotlar 
natijalarini baxolash tezkoriy va oddiy usullarda olib boriladi. 
Neftgaz kazib olishda stendda va ekspluatatsion sinovlar xar bir kudukdan 
olinayotgan maxsulotning uziga xos xususiyatlarini hisobga olgan xolda amalga 
oshiriladi. 
14.3. Korroziyaga qarshi himoyadagi muammolar. 
Xozirgi paytda korroziyaga qarshi himoya metallga, muhitga va xar ikkalasiga 
birgalikda ta’sirlar orqali amalga oshiriladi. 
Respublitkamizda neft va gaz konlarini kazish va ulardan foydalanish uchun 
muljallangan jixozlar va kurilmalar yillar utishi bilan korroziya natijasida eskirib 
bormokda. Ularni almashtirish va boshka turdagi himoya vositalarining qo‘llanilishi 
ko‘plab iktisodiy xarajatlarni talab kiladi. Shuning uchun respublikamizda mavjud 
imkoniyatlardan foydalanilgan xolda, asosan korroziyaga qarshi himoya vositalarini 
ishlab chikishi, sinash va kullash zaruriyati tugilmokda. 
Bu borada tezkorlikda amalga oshiriladigan tadbirlar quyidagilar hisoblanadi: 
4.
zaruriy tadbirlarga javob beruvchi anik xossali lakbo‘yoq materiallari, 
mastikalar, ingbitorlar ishlab chikish; 
5.
jixozlar va ularning detallarini germitizatsiyalash, kiritish; 
6.
muhitni kislorodsizlantirish; inert muhitlar hosil qilish; tindirgichlar 
qo‘llanilishiga erishish; 
7.
zaruriy bateritsidlar, fungitsidlar kabilarni ishlab chikish va boshkalar. 
Shuningdek, jixoz va uskunalarni ishlash texnologik rejimlarini neftgaz 
maxsuloti tarkibi ta’siriga bog‘liq ravishda o‘rganilib, ularning ishlash davriyligi va 
davomiyligini ishlab chikish orqali xam korroziya tezligini kamaytirish imkonlari 
mavjud. 
Nazorat savollari:
1. 
 
Termik ishlov berish bilan korroziyabardoshlikka oshirish deganda nimani
tushunasiz ? 
2. 
 
Korroziyabardoshlikni oshirishning qanday ishlov berish usullari bor ? 
3. 
 
 Difuzion boyitish nima ? 
4. 
 
Galvanik va kimyoviy qoplamalar qanday qoplamalar ? 
5. 
 
Qanday qoplamalar anodli yoki katodli qoplamalar deyiladi ? 
6. 
 
Metallizatsion qoplamalar qanday olinadi ? 
7. 
 
Laklar, emallar, gruntlar, shpatlyovka deganda nimani tushunasiz ? 
8. 
 
Plastmassa qoplamalar qanday turlarda bo‘ladi ? 
9. 
 
Izolyatsion qoplamalar deganda qanday qoplamalarni tushunasiz?

---