“Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi

4. 
IDROK QILISH JARAYONIDA YO‘L QO‘YILISHI MUMKIN 
BO‘LGAN XATOLAR 
Muloqot jarayonida ishtirokchilar:
1.
bir-birlarini idrok qilishadi,
2.
ma’lumot almashishadi,
3.
o‘zaro munosabatda bo‘lishadi. 
Ijtimoiy psixologiya fanida idrok qilish – bu boshqa odamni uning tashqi 
ko‘rinishi, muloqoti, xatti-harakatini baholash asosida shakllangan to‘liq tasviri 
(obrazi) tushuniladi. Notanish va tanish (yani ular bilan aloqa qilishning ma’lum 

---

bir tajribasi bo‘lsa) odamlarni idrok qilishda turli mexanizmlar ishlaydi. Bu 
mexanizmlardan biri stereotiplash jarayoni bo‘lib, uning mohiyati shundan 
iboratki, boshqa odamning tasviri (obrazi) ma’lum tipik sxema asosida chizilgan. 
Ijtimoiy stereotip odatda muayyan ijtimoiy guruh vakillariga xos bo‘lgan har 
qanday hodisalar yoki odamlarning barqaror, qat’iy, shakklangan tasavvuri sifatida 
tushuniladi. Masalan, "erkak mard bo‘lishi kerak", "harbiy – qat’iy, qo‘rqmas", 
"o‘qituvchi - konservativ" va boshqalar. Idrok qilishning aniligiga insonning holati,
uning ma’lumotga, obyektga, vaziyatga bo‘lgan munosabati ta’sir qiladi. Ya’ni, 
munosabatlarda neytrallik qanchalik kam bo‘lsa, odamlarning bir-biriga 
bog‘liqligi, qiziqishi ko‘p bo‘lsa, xato qilish ehtimoli ham shunchalik ko‘proq 
bo‘lisi va aksincha
bo‘lisi mumkin. Idrok qilishda 3 ta tipik xatoga yo‘l qoyilishi 
mumkin, ular ta’siri ostida insonning ba’zi sifatlari boshqa odamlar tomonidan 
kamsitilishi yoki haddan tashqari yuqori baholanishi mumkin. 
1.
Ustunlik omili
- odam o‘zi uchun muhim bo‘lgan ba‘zi parametrlar va 
fazilatlarga ko‘ra boshqa odamning sifatlarini yuqori baholasa – bu “ustunlik 
omili” deb hisoblanadi (nomlanadi). U o‘zi uchun muhim parametrdagi 
(fazilatdagi) ustun bo‘lgan insonlarni ko‘rganda, ular bilan munosabatga kirganda, 
ularni ko‘proq ijobiy baholashga moyil boladi. Va aksincha, agar o‘zi biror 
parametrga (fazilatga) ko‘ra kimdandir ustun bo‘lsa – u shu insonni pastroq 
baholaydi. Inson uchun baholash, qiyoslash mezonlari turli omillar bo‘lishi 
mumkin: xulq-atvor tarzi, tashqi tasvir, muloqot uslubi va boshqalar. 
Masalan, ikki guruh odamlarga bir fotosuratdagi odamni tasvirlash vazifasi 
berildi. Bir guruhga bu qahramonning surati, ikkinchi guruhga bu jinoyatchining 
surati, deb aytildi. Suratga berilgan nomga qarab suratdagi odamning tasvirlanishi, 
unga berilgan baho va munosabat ham o‘zgardi. Bir guruhda ijobiy, ikkinchisida 
salbiy bo‘ldi. 
2.