Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

 Yakuniy qism:
 
Ekologik atamalar va tushunchalar. 
Avtotrof organizmlar 
– fotosintez yoki xemosintez yo‘li bilan tuproq va havodagi anorganik moddalar 
hisobiga oziqlanadigan jonivorlar.
Antropogen ta’sir
- insonning xo‘jalik faoliyati natijasida tabiat hamda uning resurslariga 
ko‘rsatadigan ta’siri.
Autekologiya 
- ekologiyada ba’zi bir turlarning tashqi omillar sharoitiga moslashuv jarayonini 
o‘rganuvchi soha.
Amaliy ekologiya 
– tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar va inson faoliyatini boshqa 
sohalar bilan bog‘liq fan majmui.
Atrof-muhit muhofazasi 
– inson atrofidagi ijtimoiy-iqtisodiy va tabiiy muhitni muhofaza qilish 
tadbirlar majmui. 
Biogen moddalar 
– tirik organizmlarning hayoti uchun zarur bo‘lgan va ular tufayli 
sintezlanuvchi moddalar.
Biogeotsenoz 
– yer yuzining muayyan hududida tarqalgan bir xil tabiatli elementlar yoki 
muayyan tuproq sharoitida o‘simliklar, hayvonot olami, zamburug‘lar va sodda hayvonlardan iborat 
mikroorganizmlarning birgalikdagi hayoti.

---

822 
Barqaror rivojlanish 
– kelajak avlod ehtiyojlarini qondirish imkoniyatini xavf ostida 
qoldirmay, hozirgi ehtiyojlarini ta’min etish. 
Biologik mahsuldorlik 
– ekotizimning hayot – faoliyati mahsuli bo‘lib, shu ekotizim 
jonivorlari tomonidan muayyan muddatda to‘planadigan organik moddalar. 
Biologik xilma-xillik 
- ekotizim, undagi turlarning o‘zaro genetik jihatdan rang – barangligi va turli 
– tumanlik holati.
Bioekologiya 
– organizmlarda modda, axborot va energiya oqimlari rolini o‘rganish negizida 
ekologik iqtisodiyot haqidagi tasavvurning shakllanishi.
Biomassa 
– tirik jonivorlarning muayyan maydon birligiga to‘g‘ri keladigan og‘irlik yoki energetik 
birikmaning umumiy vazni.
Biosfera 
– yer yuzining tirik organizmlar tarqalgan va yashash muhitini tashkil qilgan ustki yuza 
qatlami.
Biota 
– ona sayyoramizda mavjud bo‘lgan o‘simliklar (flora) va hayvonlar dunyosi turlarining 
majmui.
Biotop 
– nisbatan bir xil bo‘lgan abiotik muhitga xos bo‘lgan biotsenozlar maydoni.
Biotik aloqalar 
– tabiatdagi biotsenoz organizmlarining turli shakllarda bo‘lgan o‘zaro munosabatlar.
Geterotrof 
– yer yuzida tayyor holdagi organizmlar hisobiga hayot kechiruvchi tirik jonivorlar, 
tekinho‘r o‘simliklar, zamburug‘lar va boshqalar.
Genofond 
– muayyan bir guruhga mansub bo‘lgan populyatsiya, ularning guruhi yoki turidan iborat 
bo‘lgan genlarning yig‘indisi.
Genotip 
– organizmdagi genlarning yig‘indisi tushuniladi. 
Geoekologiya 
– organizm va muhit o‘rtasidagi munosabatlarni jug‘rofiy jihatdan o‘rganuvchi tarmoq.
Gomoyoterm 
– tashqi muhit haroratidan qat’iy nazar tana harorati o‘zgarmas bo‘lgan issiq qonli 
hayvonlar. 
Konserogenlar 
– eng xavfli o‘smalar vujudga kelishiga sababchi bo‘luvchi fizik omillar yoki 
moddalar.
Konsumentlar 
– fotosintez yoki xemosintez yo‘li bilan to‘plangan tayyor organik moddalarni 
istemol qiluvchi organizmlar yig‘indisi.
Litosfera 
– yerning ustki «qattiq» qobig‘i.
Monitoring 
– atrof-muhit holatini kuzatish, baholash va avvaldan bashorat qilish tizimi.
Mutagen 
– mutatsiyani keltirib chiqaruvchi har qanday omil.
Noosfera 
– «aql qobig‘i», biosfera taraqqiyotining bosqichi.
Oziqa zanjiri
– biri boshqasiga oziqa bo‘ladigan organizmlarning ketma-ket keladigan zanjiri.
Produsentlar 
– anorganik moddalardan organik moddalar yaratuvchi avtotrof organizmlar.
Populyatsiya 
– bir turga mansub bo‘lgan individlar yig‘indisi hisoblanib, umumiy genofondga 
ega, muayyan sharoitda va maydonda tarqalgan bo‘ladi.
Redusentlar 
– o‘z hayoti davomida bakteriyalar, zamburug‘lar va boshqa organik qoldiqlarni 
anorganik moddalarga parchalovchi organizmlar.
Sinekologiya 
– ekologiyaning hamjamoalar tuzilishi, energetikasi, dinamikasi, shakllanishi va 
tashqi muhit bilan o‘zaro aloqalarini o‘rganadigan bo‘lim.
Suksessiya 
– muayyan hududlardagi biotsenozlarning tabiiy omillar yoki inson ta’sirida 
ketma-ket almashinishi.
Tabiiy resurslar 
– jamiyatning moddiy, ilmiy – ma’naviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida 
amaliyotda foydalanilayotgan yoki foydalanish mumkin bo‘lgan tabiiy ob’ektlar va jarayonlar.

---

823 
Tabiatni muhofaza qilish 
– hozir va kelajak avlod ehtiyoji uchun tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish va atrof-muhit musaffoligiga qaratilgan davlat va jamoa tadbirlar yig‘indisi.
Tabiatdan foydalanish
– tabiat resurslaridan jamiyatning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini 
qondirishning ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyati.
Trofik aloqa 
– bir turning ikkinchi tur bilan oziqlanishdagi o‘zaro munosabati. 
Tuproq eroziyasi 
- tuproqning tabiiy yoki inson xo‘jalik faoliyati natijasida yemirilish jarayoni.
Fotosintez 
– yorug‘lik energiyasi yordamida organik moddalar sintezini amalga oshiruvchi 
oksidlanish – qaytarilish reaksiyasi.
Ekologik inqiroz 
– ekologik tizim, tabiat majmuidagi muvozanat holatining qayta tiklash mumkin 
bo‘lgan o‘zgarishlar.
Ekologik omil 
– tirik organizmlarning moslashish jarayoniga javob beradigan tashqi muhitning 
o‘ziga xos elementi.
Ekotizim 
– organizmlar va ularning yashash muhitidan iborat tabiiy yoki sun’iy antropogen majmua 
bo‘lib, ularda tirik va notirik bo‘lmagan ekologik tarkibiy qismlar bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan 
bo‘ladi.
Ekologik vaziyat 
– tirik organizmlar va inson uchun mahalliy, mintaqaviy darajada qulay yoki 
noqulay ekologik sharoitlar yig‘indisi.
Ekologik barqaror rivojlanish 
– tashqi omillar ta’sirida ekotizim tuzilmasi va faoliyatini saqlab qolish 
xususiyatlari.
Ekologik muammo 
– insonning tabiatga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi va tabiatning insonga, uning hayot 
sharoitlariga aks ta’siri bilan bog‘liq hodisalar.
Ekologik xavfsizlik –
tabiiy muhit holati va aholi salomatligiga xavf-xatar yetkazmaydigan holat.