Reja: Shaxs va uning faolligi Faoliyat turlari: jismoniy va aqliy harakatlar Ijtimoiy xulq motivlari va shaxs motivasiyasi

harakat dasturi 
va
maqsad.
Harakat dasturi maqsadga 
erishishing vositalariga aniqlik kiritadi. Shuning uchun ham dasturda nazarda tutilgan 
vositalar maqsadga erishishni oqlashi kerak, aks holda dastur xech narsa bermaydi. 
Masalan, ba’zi ota-onalar farzandlarini yaxshi tarbiyalash va undan ideallaridagi 
shaxs yetishib chiqishini orzu qilib, uning oldiga juda og’ir tarbiyaviy shartlarni 
qo’yadilar, bola erkinligi bo’g’iladi, u qat’iy nazorat muhitida ushlanadi. Oqibatda 
bola keyinchalik boshqarib bo’lmaydigan, qaysar, uncha-muncha tashqi ta’sirga 
berilmaydigan bo’lib qolib, har qanday boshqa ijtimoiy sharoitda qiynaladigan bo’lib 
qoladi. Shuning uchun ham motiv har doim anglangan, extiyojlar muvofiqlashtirilgan 
va maqsadlar va unga yetish vositalari aniq bo’lishi kerak. Shundagina ijtimoiy xulq 
jamiyatga mos bo’ladi. 

---

DUNYOQARASH 
E’tiqod va qiziqishlar har birimizdagi dunyoqarashni shakllantiradi. Shaxsning 
dunyoqarashi
1
– tartibga solingan, yaxlit ongli tizimga aylantirilgan bilim, tasavvurlar 
va g’oyalar majmui bulib, u shaxsni ma’lum bir qolipda, o’z shaxsiy qiyofasiga ega 
tarzda jamiyatda munosib o’rin egallashga chorlaydi. Mustaqillik davrida 
shakllanayotgan yangicha dunyoqarash yoshlarda Vatanga sadoqatni, milliy 
qadriyatlar, an’analarni e’zozlashni, o’z yaqinlariga mehribon va tanlagan yo’liga – 
kasbi, maslagi va e’tiqodiga sodiqlikni nazarda tutadi. Yangicha fikrlash va yangicha 
tafakkur aynan mustaqillik mafkurasi ruhida tarbiya topib, sayqal topgan milliy ong, 
dunyoqarash va e’tiqoddir. 
MAQSADLAR VA IDEALLAR
Ijtimoiylashuvning mas’uliyat hissiga bog’liq yo’nalishlaridan yana biri shaxsda 
shakllanadigan 
maqsadlar
va 
ideallardir
. Ular shaxsni kelajakni bashorat qilish, 
ertangi kunini tasavvur qilish va uzoq va yaqinga mo’ljallangan rejalarni amalga 
oshirishga tayyorligini ta’minlaydi. Maqsad va rejasiz inson – ma’naviyatsiz 
pessimistdir. Bu maqsadlar doimo o’zining anglanganligi va shaxs real 
imkoniyatlariga bog’liqligi bilan xarakteralanadi. Ularning shakllanishi va ongda 
o’rnashishida ma’lum ma’noda ideallar ham rol o’ynaydi. 
Ideallar
– shaxsning 
hozirgi real imkoniyatlari chegarasidan tashqaridagi orzu-umidlari bo’lib, ongda 
mavjudligi va har doim ham amalga oshmasligi bilan xarakterlanadi. Chunki ularning 
paydo bo’lishiga sabab bevosita tashqi muhit bulib, o’sha ideallar obyekti bilan shaxs 
imkoniyatlari o’rtasida tafovut bo’lishi mumkin. Masalan, o’smirning ideali otasi, u 
otasiday mashhur va el suygan yozuvchi bo’lmoqchi. Bu orzuga yaqin kelajakda 
erishib bo’lmaydi, lekin aynan ana shunday ideallar odamga maqsadlar qo’yib, unga 
erishish yo’lidagi qiyinchiliklarni yengishga irodani safarbar qilishga yordam beradi. 
Umuman, shaxsning qarashlari, dunyoqarashi va e’tiqodini o’zgartirishda, 
bizning sharoitimizda ularni sog’lom g’oyalarga ergashtirishda mafkuraviy ishlarni 
kuchaytirishimiz yaxshi samaralar beradi, albatta. Faqat bunda o’sha oddiy inson 
psixologiyasiga oid ayrim qonuniyatlarni bilish va ularga amal qilish maqsad 
muvofiqdir. Mafkuraviy targ’ibot-tashviqot haqida gap ketganda, uning inson ongi va 
psixologiyasiga ta’sir qilishiga umid qilib, ish yuritiladi. Erkinlikni juda yaxshi 
ko’rgan amerikalik va yevropaliklar ham haqiqatga ergashish, ezgu amallarga itoat 
qilishning hyech qanday shaxs erkinligiga tahdidi yo’qligi, aksincha, uni jamiyatdagi 
mavqyeini yanada mustahkamlashini targ’ibot qiladi.