O’zbek tili darslarida yordamchi so’zlarning o’qitilishi

-mi, -chi, -ku, shekilli
yordamchilari bog'lovchilashish layoqati sust 
yuklamalarga kiradi: 
Ona yuragi sezgir emasmi, u Olimjonning kayfiyatini sezib 
yurardi.
(Z. Do'stmatov); 
Ayt-chi, ozod gulshaning qayer? 
Aytdimi, qiladi. Qo'ydi-da, chiqdi
gaplarida ham 
-mi, -da
qo'shimcha 
yuklamalarning bog'lovchilik xususiyatini kuzatish mumkin. 
Aytdimi, qiladi. Qo'ydi-da, chiqdi
gaplarida ham 
-mi, -da
yuklamalarining 
bog'lovchilik xususiyatini kuzatish mumkin .
Shuningdek, 
faqat
so'zi sof yuklama bo'lib, uning o'rnida
yolg'iz
so'zini 
ham qo'llash mumkin. 
Yolg'iz
sifat so'z turkumiga oid bu so'z vazifadosh 
yuklama hisoblanadi. "-
gina (-kina, -qina)
vazifadosh yuklamalardir 
26
". 
“Yuklamalar bog'lovchi vazifasida kelganda ham o'zining yuklamalik 
xususiyatini yo'qotmaydi. Ularning bog'lanayotgan birliklar orasidagi o'rni 
baribir bog'lovchilardan ko'ra yuklamaga ko'proq yaqin keladi. Ularning olib 
tashlanishi birliklarning sochilib ketishiga olib kelmaydi. Bog'lanish zidligi 
susayishi mumkin, ammo bu ham yuklamalarga xos bo'ladigan kuchaytiruv-
24
Sayfullayeva R. va boshqalar. Hozirgi o’zbek adabiy tili. -Тоshkent: “Fan va texnologiya”. 2009. –B. 277. 
25
Shu joyda. 
26
Mahmudov N.,Nurmonov A., Sobirov A., Nabiyeva D., Mirzaahmedov A. Ona tili. Umumiy o`rta ta`lim 
maktablarining 7-sinfi uchun darslik. -Toshkent: "Ma`naviyat". 2013. -B. 
91. 

---

65 
ta`kid ma`nosining yo'qolishi bilan ko'proq bog'liq, bizningcha, konstruktiv 
omillar bilan emas. Qiyoslang:
1.
Mabodo xizmat qilmoqchi bo'lsangiz, ish beramiz (H.G'ulom) // Xizmat 
qilmoqchi bo'lsangiz, ish beramiz.
2.
Basharti bular katta bo'lsa, har biri dadasining o'rnini bosadi.
(H.G'ulom) // 
Bular katta bo'lsa, har biri dadasining o'rnini bosadi
27
.”
1-TOPSHIRIQ.
Quyidagi nazorat savollari asosida mavzu bo'yicha 
egallagan bilimlaringizni yodga oling. 
1.Yuklamalar qanday morfologik belgilarga ega? 
2.Yuklamalar gapda qanday vazifa bajaradi? 
3.Qaysi tilshunos olimlarning yuklamalar tadqiqiga oid izlanishlari mavjud? 
4.O'zbek tilidagi yuklamalar ma`no jihatdan qanday turlarga bo'lib o'rganiladi? 
5.Yuklamalar tuzilishiga ko'ra qanday tasniflanadi? 
6.Qaysi yuklamalar bog'lovchi vazifasida qo'llana oladi? 
7.Yuklamalarning presuppozitsiyaga ishorasi deganda nimani tushunasiz?