O’zbek tili darslarida yordamchi so’zlarning o’qitilishi

-u, -yu, -da, -na..., na...
yordamchilari kiradi, ular uyushiq bo'laklarni va bog'langan qo'shma gap 
qismlarini bog'lash uchun xizmat qiladi: 
G'ayrat o'zi bitta so'z-u, Mazmuni keng 
olamdan. 
(Z.Komilov); 
Vasila Nazarovna Dilfuzani ko'rdi-yu, beixtiyor o'z
qizining qilmishi yana yodiga tushdi
. (O'.Hoshimov) 
Ikkita o'zaro teng munosabatga kirishgan so'zlarni bog'lab, 
va
bog'lovchisi 
bilan almashtirish mumkin bo'lsa,
ham
bog'lovchi vazifasida qo'llangan bo'ladi. 
Ham
yordamchisi qo'llanilgan jumla tarkibiga 
hatto 
yordamchisini ham qo'llash 
mumkin bo'lsa, 
ham
yordamchisi yuklama vazifasida, ya'ni o'z vazifasida 
qo'llanilgan bo'ladi. Solishtiring: 
Soli ham Karim keldi. Hatto Karim ham keldi. 
Маълумки, 
na... na
yordamchisi teng bog'lovchining bir turi sifatida 
inkor bog'lovchisi sanalib kelingan. Tilshunos G'.Abdurahmonov esa uni inkor 
bog'lovchi deb atash bilan birga, yuklamalik xususiyatiga ham egaligini 
ko'rsatadi. Haqiqatan ham, bu yordamchi ham bog'lovchilik, ham yuklamalik 
vazifasini bajaradi. Bog'lovchi vazifasida kelganda ayrim teng huquqli bo'laklarga 
22
Mahmudov N.,Nurmonov A., Sobirov A., Nabiyeva D., Mirzaahmedov A. Ona tili. Umumiy o`rta ta`lim 
maktablarining 7-sinfi uchun darslik. -Toshkent: "Ma`naviyat". 2013. -B.
88. 
23
O'zbek tili grammatikasi. 1-jild. -Toshkent: Fan, 1975. –B..568-569. 

---

64 
inkor ma`nosini berib, ularni bog'laydi: 
Na so'zlarida ma`no bor, na ishlarida 
hayo
. (Oybek)"
24
. 
Шунингдек, "
Go'yo
yordamchisi mazmunidan o'xshatish yoki 
chog'ishtirish ma`nosi anglashilgan sodda va qo'shma gap tarkibida ishtirok 
etиши, сodda gapda ko'proq yuklamaga yaqin turиши таъкидланади: 
Tursunoy 
go'yo qalbi bilan ashulaga jo'r bo'lar edi
. 
25
Go'yo
yordamchisi qo'shma gapda sodda gap qismlarini biriktiruvchi 
grammatik vositaning biri sifatida xizmat qiladi, ya`ni qo'shma gapda sodda 
gapdagi vazifasidan farqli o'laroq, faqat yuklamagina emas, balki yuklama 
bog'lovchi sanaladi: 
Ertaga nikoh bo'ladi, go'yo men uning xotini.
(Oybek) 
Shunday baqirdiki, go'yo butun xona larzaga kelgandek bo'ldi
. (A.Qahhor)