Qurilish materiallari va buyumlari

 
10-ISH. SHAG‘AL TOSH DONALARINING ZICHLIGINI ANIQLASH (dala usuli) 
Asbob va uskunalar. 
Piknometr, tarozi, quritish javoni. 
Ishlash tartibi. 
SHag‘al donalarining haqiqiy zichligi piknometr yordamida aniqlanadi. Namuna 
10 mm dan yirik bo‘lsa 0,5 kg, 10 mm gacha bo‘lsa 1 kg, 40 mm bo‘lsa 2,5 kg, 70 mm bo‘lsa 5 kg olinadi. 

---

-
126 -
Namunadagi chang-to‘zon cho‘tkada tozalanadi, yirikligi 5 mm dan yirik bo‘lmagan darajada 
maydalanadi. So‘ng tarozida 150 g tortib olinadi, 1,25 mm dan oshmaydigan darajada maydalanadi va 
30 g olinadi. Olingan kukun 105-110
0
S haroratda massasi o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi 
Quritilgan shag‘al kukunidan ikki marta 10 g dan tortib olinadi va ular alohida-alohida piknometrga (10 g 
dan) solinadi. Piknometrlar toza, quritilgan va tarozida tortib massasi aniqlangan bo‘lishi lozim. Solingan 
har bir piknometr tarozida tortiladi. Keyin ularga (hajmining 2/3 qismigacha) distillangan suv quyiladi va 
aralashtiriladi, keyin piknometrlar qumli yoki suvli vannaga qiya holda joylanadi. SHag‘al kukuni 
zarralaridagi havo pufakchalarini chiqarib yuborish uchun piknometrdagi suv (qum) qaynatiladi. Havo 
pufakchalari chiqib ketgach, piknometr latta bilan artiladi, uy haroratigacha sovitiladi. Piknometrga 
qo‘shimcha distillangan suv (bo‘ynidagi chiziqchaga etkazib) quyiladi va tarozida tortiladi. Keyin 
piknometrdan suv va shag‘al kukuni bo‘shatib olinib, piknometr yaxshilab chayiladi va bo‘ynidagi 
chiziqchaga etkazib distillangan suv quyiladi va yana tarozida tortiladi. SHag‘al donalari orasidagi haqiqiy 
zichligi 0,01 g/sm
3
 gacha aniqlikda hisoblanadi. 
quruq shag‘alning massasi –. . . g. 
shag‘al bilan siqib chiqarilgan suv hajmi- . . . sm
3
. 
shag‘al tosh donalari zichligi- . . . g/sm
3
. 
Hisoblash formulasi: 
)
(
)
(
3
2
1
1
m
m
m
m
m
m
c
х








Bu erda:
m
-
piknometrning qum bilan birgalikdagi massasi, g; 

1
m -bo‘sh piknometrning massasi, g; 

2
m -piknometrning distillangan suv bilan birgalikdagi massasi, g; 

3
m
-distillangan suv va qum solingan piknometrning havo pufakchalari chiqarilib tashlagandan 
keyingi massasi, g.
Piknometr. 

с

- suvning zichligi, 1 g/sm
3
 ga teng.