1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Топшириладиган мулкий хуқуклар
 
Кўчмас мулк нархи кўп ҳолларда тақдим этилган кўчмас мулкга эгалик қилиш 
ҳуқуқларидан тушган фойда билан белгиланади. Мулкни мавжуд ижара 
шартномалари билан бирга сотиш бозорда одатдаги амалиётдир. Шу билан бирга, 
агар битимли ижара тўлови бозорникидан фарқ қилса, унда мулкнинг бўлажак эгаси 
бозорникидан тафовут қиладиган пул оқимларини ижара шартномасининг қолган 
муддати давомида олади. 
Қиймат аниқланишидаги бозор ва битимли ижара тўлови ўртасидаги фарқни 
ҳисобга олиш мулк ҳуқуқларини тузатиш, деб аталади. Топшириладиган мулкий 
ҳуқуқларга тузатишларни ҳисоблаш учун аналог даромадининг манбалари, тузилиши 
ва уни ижарага бериш шартлари ҳақида ахборот мавжуд бўлиши лозим. 
Бозор ижара тўлови ва арзон жорий молиялаштириш вақтида тўла мулк ҳуқуқи 
аниқланиши қоидаси тузатиш асосида ётади. Иккита усул - бозор ва битимли ижара 
тўлови ўртасидаги фарқни тўғри капиталлаштириш ҳамда ижаранинг қолган муддати 
давомида бу фарқни дисконтлаш орқали мулк ҳуқуқларини тузатиш катталиги 
аниқланади. 
Молиялаштириш шартлари
 
Бозорга умуман бир хил хусусиятларга эга бир неча объект сотувга чиқарилган, 
деб фараз қилайлик. Уларнинг ҳаммаси сотилганидан кейин эса қийматлари бир-
биридан катта фарқ қилгани маълум бўлди. Бунинг энг эҳтимолга яқин сабабларидан 
бири битимларни молиялаштириш шартларидаги тафовутлардир. Масалан, ҳаридор 
катта сотилиш нархига кўниши ва бунда бозорникидан пастроқ фоиз қўйилмаси 
билан сотувчидан кредит олиши мумкин. 
Битимлар иштирокчиларининг энг катта фойда олишга интилишлари ҳисоб - 
китобларнинг турли вариантларини вужудга келтиради. Бу вариантлар эса ўз 
навбатида объектнинг сотилиш нархига таъсир қилади. 
Молиялаштириш шартлари учун тузатишни ҳисоблаш молиявий битимлар 
мазмунига боғлиқ бўлади. Бундай ҳолларда кўпинча сотилиш ва молиялаштириш 
шартлари учун тузатишлар бирлашади. 
Битимнинг энг кўп тарқалган шартлари яна шундай бўладики, унда сотувчи 
бандларни, яъни қарз берувчи кредитни тақдим қилиши учун талаб этган қарз 
суммасининг фоизларини тўлайди. Бу ҳолда тузатиш учун сотилиш нархидан пулда 
ифодаланган бандлар катталиги айирилади. 
Яна бошқа бир энг кўп тарқалган ҳол - бу келишувнинг сотувчи томонидан 
молиялаштирилиши, яъни унинг ҳаридорга ипотека қарзини тақдим этишидан 
иборат. Бундай шартларни тузатиш учун фоизнинг бозор меъёридаги ипотека 
қарзининг пул оқимларини дисконтлашни ишлатиш мумкин. Бунда шуни назарда 

---

тутиш керакки, ҳаридор объектни қарз муддати тугагунига қадар сотиши мумкин, шу 
сабабли дисконтлаш учун қарз муддатлари камайтирилиши мумкин. 
Ипотека қарзи бозорникидан пастроқ фоиз қўйилмаси остида тақдим этилганида 
унинг ҳақиқий қиймати қарз муддати давомида бозор фоиз қўйилмаси шароитидаги 
ойлик тўловларини дисконтлаш йўли билан аниқланади.