Комитет по координации развития науки и технологий при кабинете министров республики узбекистан

ЗАМЕТКИ О РЕДКИХ ВИДАХ ПТИЦ В КАРАКАЛПАКСТАНЕ 
Аметов Я.И.
Каракалпакский государственный университет им. Бердаха, г. Нукус
 

---

13 
Республикамизда ҳар йили икки миллион 
тоннага яқин чигит ғамланади. Шулардан уруғлик 
чигитларни 
сақлаш 
бевосита 
муҳим 
амалий 
аҳамиятга эга. Чигитни пишиб етилиши, маълум 
вақт органик тиним ҳолатини талаб қилади, бунда 
чигитнинг 
намлиги 
ва 
муҳит 
ҳароратининг 
мўътадил бўлиши чигит муртагидаги нормал 
ўтишига ва ниҳоят чигитнинг унувчанлиги ва ўсиш 
энергиясини юқори даражада сақланишига ижобий 
таъсир этади. Ушбу бажарилган ишда намлиги 6%, 
8%, 10% ва 12% бўлган чигитларни ҳарорати 4
0
С, 
12
0
С ва 20
0
С ли махсус камераларда олти ой 
давомида 
сақлаб, 
уларни 
бошланғич 
ўсиш 
кўрсаткичлари, заҳира моддалардан оқсил ва ёғ 
миқдорининг 
динамикаси, 
физик-кимёвий 
кўрсаткичлардан 
оксидланиш 
- 
қайтарилиш 
потенциали, рН ва гидролазалардан липаза ва 
протеаза 
фаоллиги 
ўрганилди. 
Камераларда 
ҳавонинг 
ўртача 
нисбий 
намлиги 
65%-70% 
атрофида тутиб турилди.
Олинган натижалар шуни кўрсатадики, 4
0
С 
ҳароратда 
сақланган 
чигитларда 
унувчанлик 
кўрсаткичи намлик даражаси 6% ва 8% бўлган 
вариантларда 
деярли 
ўзгармаган, 
қолган 
вариантларда эса (10%, 12%) бу кўрсаткич 2-3% га 
камайган. Бироқ бу паст ижобий ҳарорат деярли 
барча вариантларда чигитни ўсиш энергиясини 15-
20% пасайтирган. Бу вариантда чигитдаги оқсил ва 
ёғлар миқдорининг ўзгариши намлик даражасига 
боғлиқ ҳолда кескин ўзгармаган, ўртача 0,5-1,0% 
камайиши аниқланган. Чигитни оксидланиш – 
қайтарилиш потенциали рН ва липаза, протеаза 
фаоллиги 
бу 
вариантда 
деярли 
ўзгармас 
кўрсаткични 
намоён 
қилди. 
12
0
С 
ҳароратда 
сақланган вариантда фақат намлиги 6% ва 8% 
чигитларда энг юқори унувчанлик ва ўсиш 
энергияси заҳира моддалар миқдорида протеаза ва 
липазанинг 
фаоллиги 
ва 
физик 
– 
кимёвий 
кўрсаткичларни турғунлиги кузатилган бўлса, 
намлиги 10% ва 12% чигитларда бошланғич ўсиш 
кўрсаткичларини, оқсил ва ёғнинг миқдорини 
сезиларли пасайиши, гидролазаларнинг фаоллиги 
маълум 
даражада 
ортиши, 
оксидланиш 
– 
қайтарилиш потенциалини бироз кўтарилишини ва 
рН ни нордон муҳитга қараб силжиши аниқланди. 
20
0
С ҳароратда сақланган чигитларда намлик 
даражаси 6% ва 8% бўлган тақдирда ҳам бошланғич 
ўсиш кўрсаткичлари ва ўсиш энергиясини 20% 
атрофида пасайиши, липаза ва протеазанинг 
фаоллашгани юқорида қайд этилган физик – 
кимёвий ўзгаришларни силжишига сабаб бўлди. 
Намлиги 10% ва 12% бўлган чигитларда ушбу 
вариантда 
(20
0
С) 
юқоридаги 
физиологик 
ва 
биокимёвий 
кўрсаткичларда 
кескин 
салбий 
ўзгаришлар кузатилди, бу эса ўз навбатида 
чигитнинг сифат ва миқдор кўрсаткичларини 
пасайишига олиб келди.