J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

9 h ttp://w w w .ifc.org/ifcext/russian.nsf/C ontent/M em ber_C ountries.
73

---

ХМ К kom paniyalarga risklarni boshqarishga va jah o n kapital 
bozoriga chiqishning kengroq im koniyatiga ega bo‘lishga yordarn 
beruvchi yangi moliyaviy in stru m en tlarn i ishlab chiqishni davom 
ettirm oqda. Ushbu moliyaviy m ahsulotlar jum lasiga quyidagilarni 
kiritish m um kin:
— X M K o ‘z m ablag‘laridan zayom lar;
— sindikatlashgan zayom lar;
— hissali m oliyalashtirish;
— qarz instru m entlari va to ‘g‘ridan to ‘g‘ri investitsiyalar fond- 
lari;
— tuzilm aviy m oliyalashtirish;
— vositachilar orqali m oliyalashtirish;
— risklarni boshqarish b o ‘yicha m ahsulotlar;
— m illiy valutada m oliyalashtirish;
— savdoni m oliyalashtirish;
— ekspert baholash va boshqalar.
X M K ga a’zolikka kirishda quyidagi shartlarga am al qilinadi:
— X TTB a’zoligi;
— X M K kelishuv m oddasini im zolash.
X M K turli xil tarm oqlardagi loyihalarni m oliyalashtiradi, 
ularga qishloq xo‘jaligi, tog 1 sanoati, ishlab chiqarish, tu rizm
va boshqalarni kiritish m um kin. A m m o birinchi navbatdagi 
yo'nalish, xususiy sektor bo ‘lib hisoblanadi. X M K faoliyatining 
to ‘rtta asosiy yo‘nalishin i ajratib ko‘rsatish m um kin:
— xususiy sektor loyihalarini m oliyalashtirish;
— rivojlanayotgan m am lakatlardagi tashkilotlarga xalqaro 
moliya bozorlaridan kapital jalb qilishda yordam lashish;
— ta ’lim , sog'liqni saqlash va in fratuzilm ani rivojlantirishga 
yo‘naltirilgan xususiy investitsiyalar yo‘lidagi to ‘siqlarni b a rta ra f 
etish, shuningdek, innovatsion moliyaviy m ahsulotlardan foy- 
dalanish va salohiyatni oshirish orqali ichki moliya bozorlarini 
rivojlantirish;
— huku m atlarga m aslahat va texnik yordam ko‘rsatish.
74

---

X M K rivo jlan gan va riv o jlan ayo tg an
m a m lak a tla rd a g i 
y u q o ri ren ta b elli k o rx o n ala rn i k red itlay d i. X M K k re d itla rin in g
m u d d a ti o d a td a 15 y ild an o sh m ay d i, o ‘r ta c h a m u d d a t esa 3— 
7 yildir.
X M K n in g xususiyati shundaki, u n in g m ablag‘laridan inves- 
titsiya olish uchu n korxona va tash k ilo tlarg a kredit berilganda, 
JT T B va X R A talab qilgandek a ’zo m am lak atlarga h u k u m at ka- 
folatlari talab qilinm aydi. Bu xususiy kom paniyalar uchun ular 
faoliyati ustidan davlat n azo ratid an saqlaydi va rivojlanayotgan 
m am lak atlar iqtisodiyotiga chet el k apitalini ja lb qilish m anfaat- 
lariga xizm at qiladi.
Investitsiyalarn i kafolatlash b o ‘yich a k o ‘p to m o n la m a agent- 
lik (IK K A ) (ing. M u ltilateral In v estm en t G u a ra n te e A gen- 
sy) — Jah o n b an k i g u ru h ig a k iru v ch i m u staq il xalq aro ta sh - 
k ilo td ir. IK K A n in g asosiy m aq sadi b o ‘lib, rivojlanayotgan 
m a m lak a tla rg a xorijiy to ‘g‘ri in v estitsiy alarn i yo‘n altirish g a 
k o ‘m a k lash ish , sh u n in gd ek , ax borot va kon su ltatsiy a x izm at- 
la rin i ko‘rsatish h isob lan ad i. Shu b ilan birga IK K A siyosiy 
risk la rd a n su g‘u rta la sh n i yoki rivojlanayotgan m am lak atlarg a 
xorijiy to ‘g ‘ri inv estitsiyalarni rag ‘b a tla n tiris h m aq sad id a kafolat 
b e rish n i am alga o sh iradi.
IK K A 1988-yilda a ’zo m a m lak a tlarn in g badallari evaziga 
ta sh k il topgan. H ozirgi k u n d a 2010-yil holatiga ko‘ra IK K A ga 
175 m am lak at a’zolikka qabul q ilin g a n 10. IK K A xalqaro tash k i- 
loti to ‘g‘risidagi konvensiya 1985-yil 11-oktabrda V ashingtonda 
im zolangan. Shuningdek, shtab -kvartirasi ham V ashingtonda 
joylashgan.
IK K A kafolati investorlarni, sh a rtn o m a sh artlarin i buzish- 
dagi, harbiy va fuqarolar g‘alayonidagi, m u sod ara qilishdagi 
h am d a m ablag‘larni o ‘tkazishdagi cheklovlarda yuzaga keladigan 
risk lard an him oya qiladi. A m m o tijorat risk larin i sug‘urtalash, 
m asalan, b ank ro tlik riski am alga oshirilm aydi. IK K A shuning-
10 ww w .m fino.ru.
75

---

dek, rivojlanayotgan m am lak atlar o ‘rtasida b o la d ig au investitsiya 
m unosabatlarini ham sug'urtalash ni am alga oshiradi.
IKK A kafolatiga m am lakatd a ro‘yxatdan o ‘tm agan faoliyati 
investitsiya bilan bog‘Iiq b o ‘lgan xususiy firm a va fuqarolar ham
d a ’vogarlik qilishi m um k in. Kafolat 3 yildan tortib 15—20 yil 
m uddatgacha am alga oshiriladi. Jahon banki kafolatidan farqli 
tom oni shundaki, investitsiyalash uchun m am lakat huk u m atid an
qarshi kafolat talab qilinm aydi.
Shu bilan birgalikda IK K A kreditlar berm aydi h am da m us- 
taqil investor b o ‘lib hisoblanm aydi. Alkogol va tam aki m ahsu- 
lotlarini ishlab chiqarish ham da qim or o ‘yinlarini tashkil etish 
uchun qilingan investitsiyalarga kafolat berilm aydi. H ozirgi payt- 
da kafolatlashning m aksim al m iqdori bitta invcstitsion loyiha 
uchun 110 m ln AQSH dollarini ham da bitta m am lakat uchun 
440 m ln AQSH dollarini tashkil qiladi. Q ayta sug‘urtalash va 
birgalashib sug‘urtalashd a ushbu chegara sezilarli darajada ortiq 
bo‘lishi m u m k in 11.
Shuningdek, rivojlanayotgan m am lakatlarda yuzaga kelishi 
m u m k in bo‘lgan notijorat risklar quyidagilar b o ‘lishi m um kin:
— rnilliy valutaning erkin ayirboshlashni to ‘xtatish va bu b i­
lan b o g liq investor m am lakatiga darom adlarni o ‘tkazish bilan 
bo'ladigan m uam m olar;
— investor m ulkining barbod bo‘lishi;
— harbiy harakatlar;
— to ‘ntarish lar va ijtimoiy-siyosiy vaziyatning o ‘zgarishi;
— hu ku m at qarori natijasida sh artn o m aning bajarilm ay qoli- 
shi.
0 ‘z oldiga qo‘ygan m aqsadni am alga oshirish uchun IK K A
yuqorida keltirilgan notijorat risklarga kafolatlarnigina em as, bal- 
ki shuningdek, rivojlanayotgan a ’zo m am lak atlarn ing hukum at 
organlariga siyosatni ishlab chiqish va am alga oshirishga nisbatan