J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

35

---

3-bob. JAHON MOLIYAYIY-IQTISODIY INQIROZI
3.1. Iqtisodiy sikl harakati va moliyaviy inqiroz: m ohiyati va 
xususiyatlari.
3.2. X alqaro moliya bozorida inqirozlar yuzaga kelish om illari 
va konsepsiyalari.
3.3. Jahon m oliyaviy-iqtisodiy inqirozi yuzaga kelishining 
asosiy sabablari.
3.1. Iqtisodiy sikl harakati va moliyaviy inqiroz: mohiyati
va xususiyatlari
Moliyaviy inqiroz — iqtisodiyotning bir qismi bo'lgan moliya 
tizim ida spekulyativ yoki so f m o netär o m illar ta ’sirida tan g lik n in g
yuzaga kelishini anglatib, moliya tizim ini yangidan isloh qilish 
zaru ratini oshirsa, iqtisodiy inqiroz butun iqtisodiyotni izdan 
chiqargani bois uni qayta tiklash, m odernizatsiyalashni taqozo 
etadi. B undan k o'rinadiki, iqtisodiy inqiroz moliyaviy inqirozga 
nisbatan k o ia m i va salbiy ta ’siri jih atid an ancha xavflidir.
Zam onaviy iqtisod fanida iqtisodiy sikllarning ko‘plab turlari 
e ’tiro f etilsa-da, hanuzgacha yagona tasnifga kelinm agan. Shun- 
day bo‘lsa-da, iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiy sik llarning quyi- 
dagi to ‘rt turi keng tarqalgan:
— K itchin sikli (tovar zaxiralari sikli, uzunligi 2—4 yil);
— Juglar sikli (biznes sikli, uzunligi 7—12 yil);
— K uznets sikli (quriiish sikli, uzunligi 16—25 yil);
— K ondratev sikli (uzun sikllar, uzunligi 40—60 yil).
K itchin sikli korporatsiyalar tovar-m oddiy zax iralarin in g b o -
zordagi talab va ta k lif o ‘zgarishiga mos ravishda tebranishi n ati- 
jasida yuzaga kelsa, Juglar sikli dastavval sanoatdagi asosiy kapital 
am ortizatsiyasi m uddatlari bilan belgilanadi. K uznets siklining 
yuzaga kelishida quriiish, tug‘ilish va m igratsiya, ya’ni dem o- 
grafik o m illar m u h im o ‘rin tutadi.
K ondratev sikli asosida yotuvchi k ap italn in g ja m la n ish , 
m arkazlashuv, b o ‘linish va q adrsizlanish m exan izm i bozor
36

---

iqtisodiyoti riv o jlan ish in in g m u h im ornili hisoblanib, sik ln in g
pasayish to iq in id a n ko‘ta rilish toMqiniga o ‘tish i va, o ‘z navba- 
tid a, yangi sik ln ing ko‘ta rilish fazasiga o ‘tish in i ta ’m in lash g a 
x izm at qiladi.
I q t i s o d i y s i k l n i n g a s o s i y f a z a l a r i k o ' t a r i l i s h , i n q i r o z , d e p r e s -
siy a va j o n l a n i s h d a n i b o r a t .
Siklik teb ranishlarn i tadqiqot obyekti sifatida o'rgangan q ator 
iqtisodchi olim lar sik llarning yuzaga kelishiga sabab bo'luvchi 
o m illa r sifatida m uvozanat m odellari asosida yotgan o m illarn i 
ajratib ko‘rsatishadi (3.1-jadvalga qarang).
3 .1-jadval