Shaharsozuk tarixi

Qarshi. Odina masjidi, XIV asr.
Ta’mirdan oldin va keyingi holati.
131

---

o'tkazayotgan Amir Temurning farmoni bilan (1385—1386-yy) m o‘g‘ul 
hukmdorlarining ilgari buzib tashlangan saroyi o'm ida qad ko'targan. 
Buyuk sohibqiron masjid faqat kattaligi (uzunligi 50 m, eni 40 m) 
bilan emas, balki shinamligi, nafisligi bilan ham boshqa inshootlardan 
yaqqol ajralib turishini istagan. Shu bois naqshu nigorlarda zarhaldan 
tashqari ohak toshli aqiqlardan ham foydalanilgan. D arhaqiqat, 
sayohlarning ta’kidlashicha, masjid uzoqdanoq yilning har qanday 
faslida kamalakday tovlanib ko‘rinadi. Masjid ichkarisi ham o ‘ziga xos
— g'arbiy tom onda ulug‘vor mehrob bo‘lib, uning o ‘qsimon uchi 
Makka tom onni ko'rsatib turadi. XIX asr oxiridagi zilzila natijasida 
baland minoralar, ulkan gumbazU xonaqo, ayvonli minbar va hokazolar 
vayron bo'lishiga qaramay, XX asr boshida «Odina» masjidi, uning 
oldidagi maydon, savdo rastalari Qarshi shahrining eng sergavjum joylari 
bo'lgan. Afsuski, 1938-yilda masjid baland devorlar bilan o'ralgan 
qamoqxonaga aylantirilgan.
Nihoyat, mustaqillik, Prezidentimiz va hukumatimizning buyuk 
ajdodlar xotirasi va m adaniy m erosni abadiylashtirish borasidagi 
chinakam g'amxo'rligi tufayli ta ’mirchi-tadqiqotchilar, xalq ustalari 
kuchi bilan bu tarixiy yodgorlikka yangidan jo n ato etildi. Endi Odina 
masjidi o'zining dastlabki qiyofasidg namoyon bo'lib, uning oldidagi 
m aydon ham aristonlarni sham oilatib yurish uchun emas, balki 
umumxalq sayru sayohatlari uchun xizmat qilmoqda.
Qarshining Abdullaxon II hukmi bilan barpo etilgan Ko'kgumbaz 
Jum a masjidi (XVI asr) o 'z mahobati bilan ajralib turadi. Kom- 
pozisiyaning markazi baland gumbazli chorsi xonaqo bo'lib, uning 
har ikki tom onida ayvonlar joylashgan.
Ko'kgumbaz masjidi o'z vaqtida ajoyib badiiy naqshu nigorlar 
bilan bezatilgan, ichki qismi esa koshinlar bilan muzayyan qilingan. 
XIX asr o'rtalarida qubba tag-tugi bilan qo'porib tashlangan.
Yubileyga tayyorgarlik munosabati Ы1ап yodgorlik to'la tiklandi, 
hovli tevaragida 36 o'ymakori ustunli ayvon va ark mehrobli peshtoq 
qad ko'tardi.
Prezidentimiz tavsiyasi bilan masjid atrofida katta bog' barpo etildi, 
bezak butalari va daraxtlar o'tqazildi. Yodgorlik oldida maydon qilinib, 
obodonlashtirildi va ko'kalamzorlashtirildi.
Shunisi diqqatga sazovorki, qadimgi sug'orish inshootlari, eski 
ko'priklar qayta qurildi va tiklandi, shahar ichidan oqib o'tuvchi 
Qashqadaryo daryosi qirg'oqlarida esa tevarak-atrofni ko'rkamlashtirish 
va obodonlashtirish bo'yicha katta ish qilindi.
132

---