Muhandislik geologik tadqiqotlar

a 
- egri chiziqli (yoz payti) va
b
- egri chiziqli 
(qish) xarakteridir. I - zona umumiy qalinligi -12-
15 m ga teng, qish mavsumida harorat 0
0
dan 
tushib ketganda I A - zonacha hosil bo’ladi. I -A- 
zonachaning qalinligi yoki boshqacha aytganda 
muzlash chuqurligi mavsumga, iqlimga, tog’ 
jinsining turiga bog’liq bo’lib, bir necha sm dan 
2 m va undan ko’proq bo’lishi mumkin. Iliq 
mo’tadil iqlimli mintaqalarda, I zona faqat
a
- egri chizig’i bilan xarakterlanadi. 
Yerning qa’riga chuqurlashganlik sari temperaturaning mavsumiy va kunlik 
o’zgarishlari ta’siri sustlashadi va 15-40 m chuqurlikda doimiy haroratli zona 
joylashib, ushbu hududdagi o’rtacha yillik haroratga teng bo’ladi. Shimoliy yarim 
sharda u - 15,5
0
C, janubiy yarim sharda esa - 13,6
0
C ga teng bo’ladi. III zona 
oralig’ida chuqurlashgan sari, harorat ortib boraveradi. Har 100 m ga chuqur-
lashgan sari haroratning ortib boorish qiymati - 
geotermik gradient
deb atalib, 
1
0
C ga temperatura oshib boradigan chuqurlik o’zgarish qiymati - 
geotermik 
bosqich 
deb ataladi. Bu bosqichning o’rtacha qiymati 33 m ga teng. Vulqonli 
faoliyat ko’p bo’ladigan joylarda yer osti erib, qizigan magmalar harorati tufayli 
geotermik bosqich 5 - 7 m ga tushadi. Masalan, yer yuzasining turli mintaqalarida 
geotermik bosqichning o’rtacha qiymati quyidagiga teng: Bokuda - 26 m, 
Donbassda - 28 - 33 m, Xar’kovda - 37,7 m, Moskvada - 38,4 m, Toshkent 
tumanida - 35,5 - 37m, Qizilqumda - 29 - 33 m. Temperaturaning chuqurlik 
o’zgarishi bilan oshib borish konusi 3 - 5 km gacha ta’sir etadi. Yer qobig’ining 
eng chuqur joylari va mantiyaning yuqori qismlaridagi haroratni lava haroratiga 
qarab aniqlash mumkin - u taxminan 1500
0
C atrofida bo’ladi. Hozirgi zamon 
ma’lumotlarga ko’ra Yer yadrosining harorati 2000 - 2500
0
C, bosimi 3,5 
mln.atm.ga teng.
2.2-rasm.
 Yer ichida 
temperaturaning
taqsimlanish sxemasi

---

20