O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

7-bob. Xalqaro valyuta-moliya va kredit munosabatlari 
 
Reja: 
7.1. Xalqaro valyuta tizimining mohiyati va tarkibi 
7.2. Xalqaro valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari 
7.3. Xalqaro rezerv valyuta birliklari 
7.4. Yevropa valyuta tizimi 
7.5. Xalqaro valyuta va moliya-kredit bozorlari 
 
§ 7.1. Xalqaro valyuta tizimining mohiyati va tarkibi 
XX asrning 50-60-yillarida xalqaro iqtisodiy, moliyaviy va valyuta munosabatlarini 
rivojlanishida yangi davr boshlandi. Ochiq iqtisodiyotning umumiy tendentsiyasi 
savdo 
ayirboshlashuvining 
tezlashishiga, 
xalqaro 
moliyalashtirishning
rivojlanishiga, yangi valyuta bozorlarini hosil bo’lishiga, turli mamlakatlar orasida 
valyuta-moliya munosabatlarining kengayishiga imkon berdi. 
Jahon iqtisodiyotida xalqaro valyuta munosabatlari pulning jahon puli funktsiyasi 
bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy munosabatlarni namoyon qiladi. Pul jahon puli 
sifatida tashqi savdo va xizmatlar, kapital migratsiyasi, foydaning investitsiyalarga 
ko’chishi, zayom va subsidiyalar berish, ilmiy-texnik almashuv, turizm, davlat va 
xususiy pul ko’chirishlariga xizmat qila boshladi. 
Valyuta munosabatlari odatda milliy va xalqaro darajalarda amalga oshiriladi. Milliy 
darajada ular milliy valyuta tizimlari (MVT) sohasini qamrab oladi. Milliy valyuta 
tizimi - bu valyuta qonunchiligi bilan belgilanadigan davlat valyuta munosabatlarini 
tashkil qilishning shaklidir. MVTning o’ziga xos tomoni u yoki bu davlat 
iqtisodiyotining, shuningdek tashqi iqtisodiy aloqalarining rivojlanish darajasini va 
o’ziga xosligi bilan aniqlanadi. Jahon iqtisodiyotida milliy valyuta tizimi quyidagi 
holatlari bilan xarakterlanadi: 
- milliy valyuta birligi bilan; 
- rasmiy oltin va valyuta zahiralarining tarkibi bilan; 
- milliy valyuta pariteti va valyuta kursi shakllanishining mexanizmi bilan; 
- valyuta qaytishi sharoitlari bilan; 
- valyuta cheklanishlarining mavjudligi yoki yo’qligi bilan; 
- davlatlarning tashqi iqtisodiy hisob-kitoblarini amalga oshirish tartibi va boshqalar. 
Jahon iqtisodiyotida milliy valyuta tizimlarini bog’lovchi zveno bo’lib valyuta kursi 
va valyuta pariteti xizmat qiladi. Valyuta kursi alohida mamlakatlarning 
valyutalariga bo’lgan nisbati yoki ma’lum bir davlat valyutasining boshqa bir 
davlatlar valyutasida hisoblangan “narxi”ni namoyon qiladi. Valyuta pariteti - 
valyutalarning ulardagi oltinga mos keluvchi nisbatidir. Valyuta kursi amalda hech 
qachon paritet bilan mos kelmaydi. 
Xalqaro valyuta tizimi (XVT) jahon xo’jaligi doirasida valyuta munosabatlarini 
tashkil qilishning shaklidir. U jahon kapitalistik xo’jaligi evolyutsiyasi natijasida 
paydo bo’lib, huquqiy jihatdan davlatlararo kelishuvlar bilan rasmiylashtirilgan. 
Xalqaro valyuta tizimining asosiy elementlari quyidagilardan iboratdir: 

---

- valyuta birliklarining milliy va kollektiv zahiralari; 
- xalqaro likvidli aktivlarning tarkibi va strukturasi; 
- valyuta paritetlari va kurslari mexanizmi; 
- valyutalarning o’zaro almashuv shartlari; 
- xalqaro hisob-kitob shakllari; 
- xalqaro valyuta bozori va jahon oltin bozori rejimi; 
- valyuta-moliya tashkilotlarini (XVF, XTTB va boshqalar) tartibga soluvchi 
davlatlararo valyuta-kredit tashkilotlarining maqomi. 
Jahon iqtisodiyotida xalqaro valyuta tizimining asosiy vazifasi - muhim iqtisodiy 
o’sishni ta’minlashdan, inflyatsiyani kamaytirishdan, tashqi iqtisodiy almashuv va 
to’lov oborotining tengligini qo’llab-quvatlash uchun xalqaro hisob-kitoblar va 
valyuta bozori sohasini tartibga solishdan iboratdir.