O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

22.2. SOLIQ VA MAJBURIYATLAR. XALQ QO‘ZG‘OLONLARI
Soliq va maiburivat turlari.
Qoraqalpoqlar ham Xiva xonligining fuqa- 
rolari singari o'sha davrdagi xonlikda mavjud soliqlarni to'lab, majburi- 
yatlarni bajarganlar. Aholidan yer solig'i - 
solg'ut, 
ruhoniylar foydasiga 
ushr 
solig'i undirilgan. Urush paytlarida qoraqalpoqlar ham 
«qozon
puli» 
solig'ini to‘lardilar.

---

272
Chorvachilik bilan shug'ullanuvchi har bir oila chorva mollarining 
qirqdan bir qismini 
zakot 
solig'i tariqasida to'lagan. 
XIX asrning 2-yar- 
mida ahollcfan 40 bosh qoramol uchun pul hisobida 9 so'm, 40 bosh 
qo‘y va echki uchun 2 so‘m 50 tiyin pul miqdorida zakot olingan.
Soliqlarni to'lashdan tashqari qoraqalpoqlar ko'pincha soliqlardan 
og'irroq bo'ladigan turli majburiyatlarni ham bajarganlar. Majburiyatlar- 
dan eng og‘iri har oiladan bitta erkak kishinirg 
12 kun 
davomida ariq 
qazish ishlarida qatnashishi edi. Majburiyatlaming butun og'irligi urug' 
jamoasining oddiy a’zolari zimmasiga tushardi.Urush holatlarida aho- 
lining majburiy harbiyxizmatga chaqirilishi ham asosiy majburiyatlardan 
biri edi. Bunda har bir jamoa 
1000 tadan 2000 tagacha 
askar berishlari 
lozim bo‘lgan. Askar yetkazib berolmagan jamoalar qo'shimcha soliq 
to'lagan. Safarbarlik paytida bunday jamoalardan 
180 ming so'mdan
250 ming so'm g a ch a
pul yig'ilgan. Jang harakatlari davomida qoraqal­
poqlar orasidan ko'plab bahodir jangchilar yetishib chiqqan va ular xon- 
ning iltifotiga sazovor bo'lgan.
Xala ao'za'olonlari.
Xiva xoni 
Muhammad Aminxon (1845 - 1855)
hukmronligining oxirlarida Rossiya imperiyasining O'rta Osiyoga har- 
biy tahdidi kuchayib ketdi. Ular turkman sardorlari bilan qoraqalpoq 
oqsoqol va biylarini Xiva xoniga qarshi qo'yib xonlikni parokandalikka 
uchratishga urindilar. Boz ustiga, o'sha vaqtda Xiva xonligi bilan Bu- 
xoro amirligi o'rtasida hududiy nizolar ham ma/jud edi. Xiva xoni mudo- 
faani kuchaytirish choralarini ko'rdi. Bu ko'plab xarajatlarni talab qilar- 
di. Bo'shab qolayotgan xaziriani to'ldirish uchun aholiga solinadigan 
soliqlar miqdorini oshirib borardi. Rossiya imperiyasi o'zbek, turkman, 
qirg'iz, qozoq hamda qoraqalpoq xalqlarini bir-biriga qarshi qo yib, hatto 
turkman, qoraqalpoq, qirg'iz, qozoq urug' boshliqlarini katta pul evaziga 
sotib olish siyosatini ham yurgizgan.
Bu jarayonlar natijasida