O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

 
ajratildi. Jumladan, 
Toshkentdagi 
B o‘zsu v 
anhori shaharni ikki qismga ajratgan chegara 
bo'lgan.
1892-yildan boshlab Rossiyadan o'zboshimchalik bilan ko'chib kel­
gan kishilar ham ma’muriyat ruxsatiga ko'ra ko'chirilganlarga berilgan 
imkoniyatlardan foydalanishi mumkinligi e’Ion qilindi. Bu o'Ikaga ko'chib 
keluvchilar sonining yanada ko'payishiga olib keldi.
20.3. TURKISTONDA SU D TIZIMINING TASHKIL ETILISHI
Sudlovtiziminina mustamlaka manfaatlariaa moslashtirilishi.
 
Turkis­
ton o'Ikasida imperiya manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan tadbir- 
lardan yana biri sud tizimi bo'lgan. Xonlik davrida qozilarning chiqargan 
qaroridan norozi bo'lganlar qozikalonga murojaat qilgan. Qozikalon 
esa ishni ko'rib chiqishni diniy ulamolar hukmiga havola qilgan. Qozilar 
qat’iy belgilangan uchastkaga ega bo'llshmagan; har bir da’vogar o'zi 
ishonganqoziga murojaat qilgan. Qozi sud majlisi boshlanishidan oldin 
tomonlarga kelishib olishni taklif etgan. Bu taklifdan bosh tortilsa, qozi 
ularga qasam ichirib, tomonlarning arzini, guvohlaming ko'rsatmalarini 
tinglagan, so'ng qaror chiqarg an va bu qaror mahalliy hokimiyat tomoni- 
dan zudlik bilan ijro etilgan. Odatda, qozilar, asosan, bilimdon, adolatli 
va xalq orasida hurmat qozongan kishilar bo'lgan. Qozilar o'zlariga 
murojaat etgan tomonlarga betaraf va ularga nisbatan beg'araz bo'lishi, 
ulardan pul, sovg'a, har xil xizmatlarni qabul qilmasiigi lozim edi. Qozilar 
davlatdan maosh olishmagan, balki o'zlariga murojaat etganlarning pul 
tushumlari hisobiga kun ko'rishgan.

---

252
Podsho hukumati tomonidan dastlab o'lkadagi mavjud sud tizimida- 
gi 
qozikalon 
lavozimi tugatilib, barcha qozilarning huquqi tenglashtiril- 
di. Boshqa mustamlakachi davlatlar singari Rossiya imperiyasi ham o'z 
mustamlakasiga aylangan Turkiston o'lkasida dastlab tub joy ahollning 
diniy e’tiqodiga mos ravishda anal qilingan shariat qoidalariga asoslan- 
gan qozilik va ko‘ciimanchi tarzda hayot kechiruvchi aholining urf-odat- 
lariga asoslangan biy 
sudlarini 
butunlay tugatmasdan, uni saqlab qol- 
di. Milliy va diniy tartiblarga asoslangan sudlar faoliyati cheklanib, ular 
ustidan kuchli nazorat oïnatildi. Bu o'zgarishlar bosqichma-bosqich, 
mahalliy aholining noroziligini keskinlashtirmagan holda o'zgartirib bo- 
rildi. Bundan tashqari, shu yo'l bilan podsho hukumati vakillari ko'plab 
mahalliy aholi o'rtasidagi o‘zaro janjal va kelishmovchiliklarga arala- 
shishdan o'zini saqlashga harakat qildi.
Sud tizimida amalga oshirilgan siyosatda qozi va biy sudlari oxir- 
oqibat tugatilishi hamda ungacha faqat kichik ko'rinishdagi sud ishla- 
rini, ya’ni, asosan, oilaviy mojarolar, kishilar ortasida janjal va kelish- 
movchiliklarni ko'rib turishi maqsad qilib olingandi.
1867-yilgi «Nizom» loyihasi bo'yicha o'lkada 
qozilar va biy sudlari, 
uyezd sudlari, muvaqqat harbiy-sudlov komissi/alari, viioyat boshqaru- 
vining sud bo'iimlari va general-gubernatorlik Devonining sudlov bo'limi 
tashkil qilinadi.
Sud oraanlarinina faolivati.