O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

mehnat qurollari y a s a s h imkoniyati paydo bo'ldi. Bu jarayon ancha
serm ehnat bo'lgan, n e g a k i temir m isga qaraganda ancha yuqori
haroratda eriydi (1500 C ). Ammo u mis va bronzaga nisbatan qattiqroq
edi. Temirdan birinchi bo'lib 
Kichik Osiyoda xettlar 
(mil. av. X IV - XIII
asrlar), so'ngra qo'shni mamlakatlar 
(Mesopotamiya, Eron, Kavkazorti) 
xalqlari foydalana boshladi.
Temir buyumlarning tarqalishi sekinlik bilan borgan. Temir nodir va
qimmatbaho metall bo'l m asa-d a, undan dastlab 
zeb-ziynat buyumlari 
yasashda foydalanilgan. Shunday bezaklar Misr fir’avni 
Tutanxamon 
maqbarasidan va 
Kavkazdagi 
Maykop qo‘rg‘onidan 
topilgan. Mehnat
qurollariyasash uchun tem irdan foydalanilishi, eng avvalo, dehqonchilik
texnikasi rivojiga ta ’sir ko'rsatdi. Temir uchli omochlar, temir boltalar
paydo bo'ldi. Bu m eh n at qurollari katta-katta maydonlarda ziroatchilikni
rivojlantirishga imkon berdi. O'rta Osiyodan topilgan eng qadimgi temir
buyumlar 
mil. av. IX - VIII asrlarga, 
ulardan ko'pi 
mil. av. VII - VI asr- 
larga 
oiddir.
litimoiv tuzum.
Y evropadan farqli o'laroq, Sharqda dehqonchilik,
aso sa n , sun’iy sug'orish zaminida rivojlandi. Temir qurollarning keng
tarqalishi mehnat unumdorligini oshirdi. Bu narsa yanada rivoj topgan

---

10
ishlab chiqarish usuliga o'tilishiga zamin hozirladi. Urug‘ jamoasi o'rnini
hududiy qo‘shnichiilik jamoasi 
egallay boshladi. 
Mil. av. I mingyillik 
boshlarida 
0 ‘rta Osiyoda aholi 
to'rt guruhga 
ajratilgan: 
kohinlar, 
jangchilar, dehqorlar, hunarmandlar.