Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

эквивалентлигини 
сақлаб қолиши зарур. Схемалар экви-валентилигини 
таъминлаш учун йўқотишлардан ҳолилик ва боғлиқликни сақлаб қолишни ка-

---

55
фолат берувчи декомпозиция зарур бўлади. Йўқотишлардан холи декомпозиция 
қайтарилишни яъни муносабатларнинг дастлабки кўпли-гига уларнинг 
лойиҳаларни табиий бирлаштиришнинг давомийлигини қўллашни кафолатлай-
ди. Бунда хато бирлаштириш оқибати бўлган, илгари мавжуд бўлмаган кортеж-
лар натижа муносабатда пайдо бўлмаслиги керак. Боғлиқликни сақлаб қолиш - 
функционал боғлиқликларнинг дастлабки кўплиги янги схема муносабатларида 
бажарилишини англатади. 
Декомпозисияда йўқотишларда холилик ва боғлиқликларни сақлаб қолиш 
ушбу схемадаги барча эҳтимол тутилган функционал боғлиқликларни билишни 
талаб қилади. Аввалига фақат уларнинг кичик кўпликлари маълум. Ёки 
юқорида санаб ўтилган функционал боғлиқликларни келтириб чиқариш 
қоидаларидан фойдаланиб бошқа кўпликларга ҳам эга бўлиши мумкин. 
Калит таркибига кирувчи атрибут 
дастлабки (бирламчи)
дейилади; ак-
синча бўлган ҳолларда дастлабки бўлмаган атрибут деб аталади. А

В функ-
ционал боғлиқлик, тўлиқ функционал боғлиқлик дейилади, агар В А атрибут-
нинг қисмларига (кўпликлари) эмас балки барча А атрибутлар гуруҳларига те-
гишли бўлса,. Масалан, агар А=А
1
, А
2
, ... А
k
ва А
1
, А
2

В бњлса у ҳолда В 
нинг Ага функционал боғлиқлиги тўлиқ бўлмайди. 
Қуйида биз Бойс-Кодд нормал шаклини ҳам ўз ичига олган, биринчидан 
бешинчисигача бўлган нормал шаклларни кўриб чиқамиз. Нормал шаклларни 
белгилаш учун 1НШ, 2НШ, 3НШ, 4НШ, БКНШ, 5НШ, қисқартмалари қўл-
ланилади. Биринчи (1НШ), иккинчи (2НШ), учинчи (3НШ) нормал шакллар да-
стлабки (бирламчи) бўлмаган атрибутларнинг калитга боғлиқлигини чеклайди. 
Бойс-Кодд нормал шакли (БКНШ) ҳам дастлабки (бирламчи) атри-бутларнинг 
боғлиқлигини чеклайди. Тўртинчи нормал шакл (4НШ) қуйида муҳокама эти-
ладиган кўп мазмунли боғлиқликларнинг турларига чеклашни шакллантиради. 
Бешинчи нормал шакл (5НШ) боғлиқликларни бирлаш-тириш боғлиқликлари 
деб номланган бошқа турларини киритади.
Муносабатни нормаллаштириш даражаси унинг семантикасига боғлиқ 
бўлиб, қисман айни пайтда маълумотлар базасида мавжуд бўлган маълумотлар 
билан аниқланиши мумкин эмас. Бу шуни англатадики, семантика функционал 
боғлиқликлар ёрдамида киритилган бўлиши зарур.