3-Амалий машғулот Мавзу: Маълумотларга нисбатан рухсатларни мантиқий бошқариш

ABAC модели 
Аттрибутларга асосланган фойдаланишларни бошқариш усули 
(ABAC) - объектлар ва субъектларнинг атрибутлари, улар билан мумкин 
бўлган амаллар ва сўровларга мос келадиган муҳит учун қоидаларни 
таҳлил қилиш асосида фойдаланишларни бошқаради. Қоидада ҳар 
қандай турдаги аттрибутлардан (фойдаланувчи аттрибутлари, ресурс 
аттрибутлари, объект ва муҳит аттрибутлари ва ҳак.) фойдаланиш 
мумкин. Ушбу модел сўровни, ресурсни ва ҳаракатни ким бажараётгани 
тўғрисидаги ҳолатлар “АГАР, У ҲОЛДА” дан ташкил топган қоидаларга 
асосланади. Масалан, АГАР талабгор бошқарувчи бўлса, У ҲОЛДА 
махфий маълумотни ўқиш/ ёзиш ҳуқуқи берилсин. 
Аттрибутларга асосланган фойдаланишни бошқаришдаги асосий 
стандартлардан бири бу XACML (eXtensible Access Control Markup 
Language) бўлиб, 2001 йилда ишлаб OASIS (Organization for the 
Advancement of Structured Information Standards) чиқилган. 
XACML стандартида асосий тушунчалар булар: қоида (rules), 
сиёсат (policy), қоида ва сиёсатни мужассамлаштирган алгоритмлар 
(rule-combing algorithms), аттрибутлар (attributes) (субъект, объект, 
ҳаракат ва муҳит шартлари), мажбуриятлар (obligations) ва маслаҳатлар 
(advices). Қоида марказий элемент бўлиб, ўзида мақсад, таъсир, шарт, 
мажбурият ва маслаҳатларни ўз ичига олади. Мақсад – бу субъект объект 
устида нима ҳаракат қилишидир (ўқиш, ёзиш, ўчириш ва ҳак.). Таъсир 
мантиқий ифодаларга асосланган бўлади ва тизим фойдаланиш учун 
рухсат, тақиқ, мумкин эмас, аниқланмаган ҳолатларидан бири бўлган 
рухсатни бериши мумкин. Мумкин эмас буйруғи мантиқий шарт 
нотўғри бўлганда қайтарилса, ифодани ҳисоблаш вақтида юзага келган 
хатоликлар учун аниқланмаган таъсирини кўрсатади. 
Қоидага мисол: 
Мақсад 
Беморни тиббий картасидан қон гуруҳини билиш 
Ҳаракат 
Рухсат 
Рухсат 
Субъект.Лавозими=Врач & муҳит.вақт >= 8:00 & 
муҳит.вақт <=18:00 
Мажбурият 
Тиббий ёзувини кўриш санасини (муҳит.вақт) 
рўйхатга олиш журналида кўрсатиш. 

---

Топшириқ: 
1. Ҳар бир талаба томонидани маълумотларга нисбатан 
рухсатларни бошқаришни “Галстук-бабочка” таҳлили усули 
орқали ихтиёрий мавжуд тизимни ёки кўзда тутилган тизмини 
таҳлили амалга оиширилсин. 
2. Ҳар бир талаба томонидан ихтиёрий мавжуд тизимни 
маълумотларга нисбатан рухсатларни бошқаришда, қайси 
фойдаланишни 
бошқариш 
модели 
асосида 
амалга 
оширилганини таҳлили таснифлансин ёки фойдаланишни 
бошқариш моделлари асосида маълумотларга нисбатан 
рухсатларни бошқариш тизими ишлаб чиқилсин. 
3. Ҳар бир талаба томонидан кўзда тутилган тизим учун 
маълумотларга нисбатан рухсатларни бошқариш сиёсатини 
ишлаб чиқилсин. 
4. Ҳар бир талаба томонидан ўқитувчи томонидан берилган
назорат саволларга ёзма жавоб берилсин.