Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

yodgorliklarda ta ’lim -tarbiya (VII asrgacha)» deb nom lanadi. M azkur 
m ashg'ulot quyidagi tartibda tashkil  etildi.
Eng qadim gi  m a’rifiy yodgorliklarda  ta’lim -tarbiya  (VII asrgacha) 
Reja:
1. 
Eng 
qadimgi 
davrlarda 
ta ’lim-tarbiyaning 
kelib
85

---

<
  lih/i\lii.  Ihtidoiy  odamlar  hayotida  ta ’lim-tarbiyaning  o'ziga  xos 
uistt.siyurfari.
2. 
Qadimgi  davlatlar  So'g'diyona,  Baqtriya,  Xorazmda 
1ч 'iim-tarbiyaningpaydo  bo ‘lishi va rivojlanishi.
3.  «Avesto» -  Zardushtiylik ta ’limotining muqaddas kitobi.
4. Xalq og 'zaki ijodida ta ’lim-tarbiya mazmuni va usullarining 
ifodalanishi.
U shbu 
reja 
asosicfa 
talabalar 
quyidagi 
m a ’lum otlam i 
to'plashlari  lozim.  O lrta  Osiyoda  yashayotgan  tub  xalqlarning 
ajdodlari  shu  o ‘lkada  bundan  bir  necha  m ing  yillar  oldin  yashagan 
b o ‘lib, u la ro ‘zig ax o sm a d an iy atv am a’rifatningdastlabkikurtaklarini 
vujudga  keltirishgan.  Dastlabki  tosh  qurollaridan  tirikchilik  uchun 
foydalanishdan ancha takom illashgan m ehnat qurollari yasashgacha, 
undan uru g ‘chilik,  qabilachilik dftvrlariga kelib,  x o ‘jalik  va m adaniy 
taraqqiyotda  erishilgan  yutuqlargacha  ega  bo ‘lganligini  tarixdan 
bilamiz.  Eram izning  birinchi  m ing  yilliklarida  Baqtriya,  Xorazm, 
So‘g ‘diyona,  M arg‘iyona  va  Parkana  kabi  o‘lkalarda turli  qabila va 
elatlar  yashagan.  M azkur  elatlar  va  qabilalar  hozirgi  0 ‘rta  Osiyo 
hududidagi xalqlarning ajdodlari b o ‘lib hisoblanadi.
Turkiy  va  forsiy  zabon  xalqlarning  hayoti,  m a’naviy  m adaniyat 
yodgorliklari qadim gi yunon tarixchisi G erodotning «Tarix», Strabonning 
«Geografiya» asari M ahm ud K oshg‘ariyning «Devonu lu g ‘atit-turk» asari 
va 0 ‘rxun Enisey bitiklari kabi  adabiy-tarixiy, pedagogik m anbalarda o ‘z 
ifodasini topgan va shular orqali bizgacha yetib kelgan b o ‘lib, uzoq yillar 
davom ida yosh avlod m a’naviy  sifatlarini tarbiyalashga ko'm aklashgan.
Eram izdan  avvalgi  birinchi  m ing  yillik  o ‘rtalariga  kelib 
oromiy 
yozuvi
,  Aleksandr  M akedonskiy  istilosidan  sovng  esa 
yunon  yozuvi
  va 
shu  bilan  birga 
forsiy  mixxat
  ham   m a ’lum  vaqtlarda  q o ‘llanib  kelingan. 
Bu  yozuvlar  esa  ta ’lim -tarbiyaning  dastlabki  kurtaklariga  zam in  b o iib , 
inson  axloqiy  tafakkurini  rivojlanishida  katta  aham iyat  kasb  etadi.  Shu 
hilan  birga  eng  qadim gi  yozuvlardan  ham   oldinroq  paydo  b o ‘lgan  xalq 
pedagogikasi ham   o ‘z m illiy  asoslariga k o ‘ra ta ’lim -tarbiyaning rivojiga 
liissa qo'shib boradi.
Insoniyat 
taraqqiyotida 
avloddan-avlodga 
к о ‘chib, 
tarix 
Mnovlaridan  o ‘tib  kelayotgan  um um insoniy  va  m a’naviy-m adaniy
86

---

qadriyatlar,  m illiy  an’analar,  axloqiy  om illar v a  urf-odatlar  xalq  o g ‘zaki 
ijodi  m ahsuli  bo‘lib,  xalqim izning  m a’naviy-m adaniy  tafakkurini 
yuksaltirishga hissa q o ‘shgan boyiigidir.
B erilgan  m a ’lum otlar  asosida  talabaiar  quyidagilarni  bilishlan
lozim.
1.  M iloddan  oldin  V  asr  boshlarida  X orazm da  M a ’mun 
akademiyasi  -  «D onolar uyi» tashkil  qilingan.
2.  A kadem iyaga  to'plangan  Sobit  ibn  Kurra,  Kusto  ibn  Lukka, 
Yax’ya ibn Adiy, Ishaq al-D am ashqiy kabi  olimlar ilm-fan rivojida qilgan 
xizm atlari,  ilmi  adab,  axloqiy  m asalalarga  doir  chet  el  asarlarini  arab 
tiliga  tarjim a  qilganliklari  bilan  O lrta  Osiyo  madaniyati  rivojiga  ham 
hissa q o ‘shganlar.
3.  Eng  m o ‘tabar  qadimgi  q o ‘lyozm a  «Avesto»ni  yaratilganiga 
3000  yil  b o ‘layapti.  «Avesto»  zardushtiylikning  m uqaddas  kitobi.  U 
nafaqat  diniy  kitob,  balki  ijtim oiy  falsafiy,  madaniy,  adabiy-tarixiy 
qim m atga ega boTgan yodgorlikdir,
«Avesto»  Vishtaspning  farm oniga  k o 'ra  1200  bobdan  iborat 
qilib,  oltin taxtaga yozdirib q o ‘yilgan.  «Avesto»ning kitob holidagi  matni
12 m ing