Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Мустаҳкамлаш учун саволлар: 
1. Типология нима? 
2. Лингвистик типология нима? 
3. Универсалия нима? 
 

---

219 
Асосий тушунчалар: 
1. Типология – тилларни классификация қилиш билан боғлиқ қонун-
қоидалар ва усулларни ўрганади. Шунингдек, тил бирликларини 
умумий
белгиси асосида тасниф қилади. 
2. Лингвистик типология – турли тил оилаларига мансуб тилларни ўзаро 
қиёсий тадқиқ қилади, уларнинг умумий ва фарқли жиҳатларига 
алоҳида
эътибор беради. 
3. Универсалия – дунё тилларининг барчасида учрайдиган, барчаси учун 
хос умумий хусусиятлар, белгилар, жиҳатлар. 
 
Адабиётлар: 
1. Исследование по структурной типологии. 

М., 1963. 
2. О.С.Ахманова Словарь лингвистических терминов. 

М., 1966. 
3. Д.Э.Розенталь, М.А.Теленкова. Словарь – справочник лингвистических 
терминов. 

М., 1976. 
4. Н.А.Баскаков, А.С.Содиқов, А.А.Абдуазизов. Умумий тилшунослик. 

Т., 1979. 
ХУЛОСА 
Тил системаси табиатига, вазифаси ва структурасига кўра мураккаб 
ижтимоий-тарихий, ижтимоий - психик ҳодиса бўлиб, жамиятга тенги йўқ 
алоқа воситаси сифатида хизмат қилади. Тил жамият тараққиётининг рамзи, 
мезони, кўзгуси сифатида фаоллик кўрсатади.
Тил илмий-назарий тилшунослик нуқтаи назаридан ўнлаб кўринишларда 
қатор фанлар билан ҳамкорликда иш олиб боради. Бу жараёнда, айниқса, тил 
ва жамият, тил ва тарих, тил ва тараққиёт, тил ва тафаккур, тил ва маънавият, 
тил системаси, тил ва нутқ каби мураккаб сиёсий-фалсафий, илмий масала-
лар борки, улар назарий тилшуносликнинг, умуман, жаҳон тилшунослиги 
фанининг доимий диққат марказида туради, турли фан вакилларининг бево-
сита ўрганиш, тадқиқ қилиш объекти ҳисобланади.
Умумтилшуносликда тилни назарий ва амалий жиҳатдан ўрганишда тил-
нинг систем тузилишга эгалиги, тил ва нутқнинг диалектик муносабати, тил 
ва нутқ бирликларининг тилни алоқа қуроли сифатида ҳаракатга келтириши 
каби қатор муаммолар борки, улар умуман тилшунослик фанининг 

ҳам 

---

220 
назарий, ҳам амалий тилшуносликнинг энг муҳим, энг асосий, энг долзарб 
масалаларидан ҳисобланади.
Айтилганларга кўра ушбу қисмда назарий тилшуносликнинг айрим 
муҳим ва мураккаб муаммолари ҳақида фикр юритдик, уларнинг муайян 
жиҳатларини у ёки бу даражада ёритдик.
Шак-шубҳасиз, ўзбек тилшунослигида ҳам, рус тилшунослиги каби, фани-
мизнинг ушбу мураккаб илмий - назарий, фалсафий соҳаси бўлган умумий 
тилшунослик бўйича ўнлаб ишлар майдонга келади. Бу – давр талаби.

---

221