I. A. Filipova

 
 
5. Sun'iy intellektni xalqaro texnik jihatdan tartibga solish 
 
Kiberfazoning rivojlanishi bilan kiberfizik tizimlar va dasturiy ta'minotning 
(virtual tizimlar) jamiyatga ta'siri kuchayadi, ularning kodlari o’zgarishi bilan 
kibermakonning tabiati ham o’zgaradi. "Texnologiya har doim bir xatti-harakatga 
ruxsat beruvchi va boshqasini taqiqlovchi muayyan qoidalarni o’z ichiga oladi, shuning 
uchun kibermakondagi qoidalar qonun bilan emas, balki texnologiya tomonidan tobora 
ko’proq aniqlanadi."
141
. 
Sun'iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish va sun'iy intellekt faoliyati 
natijalarini muomalaga kiritish bilan boliq bir qator muammolarni standartlarni ishlab 
chiqish orqali hal qilish mumkin.
142
. Sun'iy intellekt modellarini ma'lum darajada 
birlashtirish va standartlashtirish zarur. Standartlashtirish turli AI modellarining 
funksionalligini solishtirishni osonlashtiradi. Birlashtirish (yoki yumshoqroq aytganda, 
uyunlashtirish) ma'lumotlarni taqdim etishning standartlashtirilgan formatlari orqali 
turli xil sun'iy intellekt tizimlari o’rtasida ma'lumotlardan foydalanish va ma'lumotlar 
almashishdagi to’siqlarni bartaraf etish orqali o’zaro ishlash imkonini beradi. Sun'iy 
intellekt texnologiyalari sohasidagi standartlashtirish va ushbu texnologiyalardan 
foydalanishni gumanitar yo’naltirilgan tartibga solishga yondashuvlarni uyunlashtirish 
bo’yicha bir qator muammolarni faqat xalqaro texnik tartibga solish yordamida hal 
qilish mumkin. 
Xalqaro standartlarni yaratish standartlar, yo’riqnomalar, tavsiyalar va texnik 
hisobotlarni ishlab chiqadigan va nashr etuvchi ixtisoslashgan xalqaro tashkilotlarning 
faoliyati natijasidir. Bunday tashkilotlarga Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO), 
Xalqaro elektrotexnika komissiyasi (XEK), Xalqaro elektr aloqa ittifoqi (XEI) va 
141
Avila Negri SMC roboti yuridik shaxs sifatida: robototexnika va sun'iy intellektdagi elektron shaxs 
// Robototexnika va sun'iy intellektdagi chegaralar. 2021 jild. 8-modda. 789327. 
142
Xaritonova Yu.S., Savina V.S. Sun'iy intellekt texnologiyasi va qonuni: zamonaviy muammolar // 
Perm universiteti axborotnomasi. Huquqiy fanlar. 2020. Nashr. 49. C. 524–549. 

---

74 
boshqalar kiradi. Ushbu tashkilotlar barcha mamlakatlar tomonidan tan olingan va 
shunga mos ravishda xalqaro standartlarni nashr etish vakolatiga ega, ularning faoliyati 
bir-biri bilan chambarchas boliq va muvofiqlashtirilgan, shu jumladan muvofiqlikni 
baholashning turli jihatlarini ko’rib chiqadigan ko’rsatmalarni birgalikda ishlab chiqish 
orqali. 
Xalqaro standartlar konsensus va ularda qayd etilgan talablarni ixtiyoriy tan 
olish asosida ishlab chiqilsa-da, amalda mahsulotning ushbu standartlarga muvofiqligi 
zarur, chunki u raqobatbardoshlik va xalqaro bozorga chiqish mezoni bo’lib xizmat 
qiladi. Hozirgi vaqtda barcha mamlakatlar uchun zaruriy shart - bu mahsulotlarni 
sotishdan oldin xavfsizlik, inson hayoti va soliiga yoki atrof-muhitga tahdid bo’yicha 
texnik ko’rsatmalar talablariga muvofiqligini sinovdan o’tkazish. 
Yuqorida sanab o’tilgan tashkilotlarning eng yirigi Xalqaro standartlashtirish 
tashkiloti bo’lib, uning a'zolari 160 dan ortiq davlatlardir. Turli mamlakatlarning ilor 
ilmiy va texnik tajribasini o’z ichiga olgan ISO texnik standartlari xalqaro savdoda 
mahsulotlarga qo’yiladigan talablarning birligini, shu jumladan tarkibiy qismlarning 
o’zaro almashinishi, yagona sinov usullari va mahsulot sifatini baholashni ta'minlashga 
qaratilgan. 
Tashkilot tuzilmasida turli sohalarda standartlarni ishlab chiqadigan bir necha 
yuzlab texnik qo’mitalar mavjud. 2017 yilda ISO tuzilmasi doirasida sun'iy intellekt 
bo’yicha texnik qo’mita (ISO/IEC JTC 1/SC 42 Sun'iy intellekt) tashkil etildi. 30 dan 
ortiq davlatlar ushbu qoʻmitaning toʻliq aʼzosi, 15 dan ortiq davlat esa kuzatuvchi 
hisoblanadi. Davlatlarning joriy ro’yxatlari - ishtirokchilar va kuzatuvchilar Xalqaro 
standartlashtirish tashkilotining rasmiy veb-saytida joylashtirilgan
143
. 
2021 yil oxirigacha e'lon qilingan standartlar orasida, xususan: 
- standart