Mamleketlik universiteti jumanov m. A

1. 
Suw ortaligi. 
Suw organizmlerdin tiykargi jasaw ortahgi 
bolip, tiri organizmler onnan tirishilik ushm zarur bolgan (aziqhq, 
kislorod h.b.) zatlardi ozlestiredi. Suw ortaligmda tarqalgan 
organizmler suwdih fiziko-ximiyahq qasiyetlerine iykemlesken. 
Iykemlesiw 
qasiyetleri olardm hareketleniwi, 
dem 
aliwi,
48

---

ii/i<.|laniwi ham kobeyiwinde koriw rrnimkin. Suw ortahgmda 
Jitsiiwshi organizmler gidrobiontlar delinedi. Organizmler suw 
qutlummda yamasa onin tiibinde tirishilik etedi. Suw qatlammda 
tirishilik etiwshiler - planktonlar, suw tubinde jasawshilar -
hentos organizmler delinedi. 
Suw ortahgmda jasawshilar 
xarakterine qarap dushshi, shor, agin, shuqir ham sayiz, jilli ham 
suwiq suwlarda jasawshilar bolip ajiraladi. 
Asirese, 
okean, 
tenizlerde koplep haywanlar tirishilik etedi. Okean, teniz suw 
basimi ondagi tirishilikti belgilep beredi. Suwdm shorlamw 
tlarejesi de onda jasawshi organizmler ushm ulken ahmiyetke iye. 
Maselen, Aral tenizi suwinin shorliligi asiwi menen onda tirishilik 
etiwshi ixtiofaunamn jogaliwma alip kelse, kerisinshe bunday 
shorli suwlardi xosh koriwshi ayinm haywanlardm, maselen, 
artemiya haywamnm kobeyiwine de tasir korsetpekte. Suw 
(emperaturasi, jaqtiliq ta organizmler tirishiliginde zarurli 
tirishilik fakton esaplanadi.
2. 
Topiraq ortaligi. 
Bul ortaliqta tirishilik turlishe bolip, 
ayinm organizmlerdin tirishiligi putkilley topiraqta otedi. Topiraq 
boleksheleri arasinda juda kop bosliqlar bolip, olar suw yamasa 
hawa menen toliwi mumkin. Sonin ushm topiraqta, suwda 
tirishilik etiwshi ham jer betinde dem alip jasawshi organizmler 
ushiraydi. Topiraq, asirese, osimlikler tirishiliginde ulken 
ahmiyetke iye.
3. 
Hawa ortahgi. 
Suw ortaliginan keyin tiri organizmler 
adewir quramah ham har turli bolgan jer beti - hawa ortaligin 
iyelegen. Hawa ortahgmdagi tiri organizmler tirishiligine tasir 
etiwshi faktor hawa massasmm qurami ham qasiyeti bolip 
esaplanadi. Hawamn tigizligi suwga salistirganda adewir pas, 
sonin ushm da je r betindegi tiri organizmlerde ishki ham sirtqi 
skelet, yagmy tayamsh toqimalar kushli rawajlangan. Jer betinde 
jasawshi haywanlardm hareketi de turlishe, maselen juw m w , 
sekiriw, je r bawirlaw ham ushiw. Hawa agimi mikroorganizmler, 
osimliklerdin tuqim ham sporalarm tarqatadi.