Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Sukcessiyalar. 
Tabiyatta soobshestvolarda juz beretugin 
sukcessiyalardin almasiwi eki tipke bolinedi:
1) avtotrof ham geterotrof organizmler qatnasinda amelge 
asatugm,
2) tek gana geterotrof organizmler qatnasiwinda jiiz beretugin 
sukcessiyalar. Ekinshi tiptegi sukcessiyalar tek gana organikaliq 
zatlar jiymdisi kop bolgan ortahqlarda payda boladi. Organikaliq 
zatlar suw saqlagishlarda, ldirap atirgan osimliklerdin salmagi bir 
ormlarda, daris jiynap qoyilgan toginlerde kop ushirasadi. 
Sukcessiyalar osimliktin almasiwma qarap birlemshi ham 
ekilemshi boliwi miimkin.
Birlemshi sukcessiyalar 
- tirishilik joq jerden baslanadi, 
yagniy qiyahqlarda, jarhqlarda, koshpe qumlarda payda boladi. 
Bunday territoriyalar janli organizmler payda bolip atirgan 
waqitta ozlerinin aziq ortaligm solay ozgertedi (burmgi jagdayma 
qaytpaydi). Bul processte tiykargi orin osimliklerdin olik 
qaldiqlan 
yamasa 
ldiragan 
onimler, 
yagniy 
osimlikler 
soobshestvosi xarakterine baylanisli boladi. Bunday jerlerde aste- 
aqirmliq penen topiraq qatlamlan payda boladi, usi territoriyamn 
gidrologiyaliq rejimleri ham iqlim sharayatlan 
ozgeredi. 
Geobotanikada 
bunday 
sukcessiyalardi 
ekogenetikaliq
sukcessiyalar 
dep ataydi.
Ekilemshi sukcessiyalar 
— tirishilikti tiklewshi almasiw 
esaplanadi. Bunday ozgerisler soobshestvolardagi organizmler 
ortasmdagi 
tariyxiy baylanislarda buzdiwlar juz beriwi, 
togaylarda tereklerdi kesiw, togaylarda ort boliwi, jerlerdi 
ozlestiriw natiyjesinde payda boladi. Soobshestvolar burmgi 
quramin tikleytugin almasiwdi geobotanikada 
demutaciyaliq
almasiw 
delinedi.
Soobshestvolardi 
qayta 
tiklewshi 
ozgeriwshenlik 
ekogenetikaliq almasiwga sahstirganda tez ham jenil otedi, sebebi 
aziqliq ortaligi buzilgan ormlarda topiraq qatlamlan saqlanadi, 
sonday-aq aldmgi soobshestvomn aymm wakilleri, nalleri ham 
baylamslan saqlanadi. Demutaciya birlemshi sukcessiyamn 
ayinm basqishlan emes. Almasiwdm ozine tan qasiyetleri
312

---

konveyer jagdaymdagi 
ozgerislerde 
bolip 
otedi, 
bunday 
sukcessiyalar 
hareketleniwshi 
ortahqlarda 
rawajlanadi, 
daryalarda, teniz ham okean, suw saqlagishlarda boladi. Bul 
processti jer ustindegi osimlikler soobshestvosmda da koriw 
mumkin, asirese bunday jagday togay zonalannda ayqin korinedi.