Ikkinchi taktda

karter 
gazlari 
deb ataladi. Karterga o‘tadigan gazlarning miqdori dvigatel 
yuklanishining ortishi, shuningdek silindr, porshen va porshen xalkalari 
yeyilishining oshishi natijasida ko‘payib boradi. Bu gazlarning tarkibida 
yonilg‘i va suv bug‘i, karbonat angidrid, oltingugurt, azot va qisman 
karbon-vodorod birikmalari bo‘ladi. Yonilg‘i bug‘i tomchiga aylanib 
moyni suyuqlashtiradi, suv bug‘i va boshqa birikmalar moyni oksidlaydi, 
natijada moyning sifati yomonlashadi. Karter gazlarining moyga yomon 
ta’sirini kamaytirish uchun ularni karter bo‘shlig‘idan uzluksiz ravishda 
chiqarib turish lozim bo‘ladi. Shuningdek karter bo‘shlig‘ini yetarli 
darajada shamollatilmasa, karterda gaz bosimi ortib, tirsakli valning 
salnik elementi va karterning zichlovchi qistirmalaridan moy 
oqaboshlaydi. Bundan tashqari, gazlar kabina yoki kuzovga o‘tsa, 
xaydovchi va yo‘lovchilarni zaxarlaydi.
Gazlarni karterdan uzluksiz chiqarib turish 
karter bo‘shlig‘ini 
shamollatish;
bu jarayonni ta’minlovchi majmua tuzilmalarni 
karterni 
shamollatish tizimi
deb ataladi. 
Shamollatilganda karter moyining sifati nisbatan yaxshi saqlanadi 
uni almashtirish orqalig‘i uzayadi va dvigatelning xizmat muddati ortadi. 
Avtomobil dvigatellarida ikki xil shamollatish usuli qo‘llanilgan 
bo‘lib, agar karter gazlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri tashqariga, atmosferaga 
so‘rilishini ta’minlansa 
ochiq 
yoki dvigatelning ta’minlash tizimiga ya’ni 
kiritish taktiga majburiy qaytarilsa 
yopiq 
shamollatish tizimi deyiladi. 
2.5. Ta’minlash tizimi 
Ichki yonuv dvigatellarining ishlashi uchun uni havo va yonilg‘idan 
iborat yonuvchi aralashma bilan ta’minlash kerak bo‘ladi. 
Ta’milash tizimining vazifasi dvigatelning ish rejimiga mos 
ravishda ma’lum tarkibdagi yonuvchi aralashma tayyorlash (benzinli 
dvigatellarda silindrdan tashqarida, dizellarda silindr ichida) va uni 
kerakli miqdorda silindrlarga uzatish hamda ulardan ishlatilgan gazlarni 
chiqarish uchun xizmat qiladi. 
Ishlatiladigan yonilg‘ini turiga qarab ichki yonuv dvigatellari 
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
¾
benzinli (karburatorli va injektorli) dvigatellar; 

---

 45
¾
dizelli dvigatellar; 
¾
gaz yonilg‘isida ishlaydigan (suyuq va siqilgan) dvigatellar. 
Karburatorli yonilg‘i ta’minlash tizimi bir vaqtning o‘zida 
quvvatni, momentni oshirgan holda yonilg‘i tejamkorligini oshirish va 
chiqindi gazlarni zararsizligi bo‘yicha qo‘yiladigan talabga javob bera 
olmaydi. 
Karburatorli dvigatellarning ta’minlash tizimining asosiy kamchi-
ligi quyidagidan iborat: 
¾
silindrlar sonini karburatordan har xil masofada joylashgan; 
¾
yonilg‘i aralashmasi karburatorda tayyorlanadi va silindrlarga 
tayyor aralashma uzatiladi. 
Bu kamchiliklar natijasida silindrlarga har xil tarkibdagi yonilg‘i 
aralashmasi yetib boradi va yonilg‘i sarfi oshadi. 
Bu kamchiliklarni yo‘qotish uchun yonilg‘i aralashmasini har bir 
silindr oldida tayyorlash kerak bo‘ladi. 
Zamonaviy avtomobil dvigatellarida har bir silindrning kiritish 
klapanlari yaqinida yonilg‘i aralashmasini tayyorlaydigan elektron 
yonilg‘i purkash tizimi (injektorlar) qo‘llaniladi. 
Elektron yonilg‘i purkash tizimi quyidagi afzalliklarga ega: 
¾
tezkor, sababi raqamli mikroprotsessor boshqaradi; 
¾
yonilg‘i aralashmasi aniq tarkibga ega; 
¾
yonilg‘i aralashmasini tarkibini uzoq muddat bir xil ushlab turish 
mumkin; 
¾
yuqori yonilg‘i tejamkorligini ta’minlaydi; 
¾
chiqindi gazlarni zararli ta’sirini kamaytiradi. 
Yonilg‘i uzatish tizimi. Yonilg‘ini bakdan purkash injektorlariga 
yetkazib berish va ishlash uchun zarur bo‘lgan bosimni hosil ilish va 
ushlab turish uchun xizmat qiladi (28-rasm). 
Yonilg‘i uzatish tizimi yonilg‘i nasosi, yonilg‘i filtri, yonilg‘i 
taqsimlash trubasi, bosim rostlagich, sovuq holda ishlaydigan va purkash 
injektorlaridan tashkil topgan (29-rasm). 
Yonilg‘i uzatish tizimidagi yonilg‘i taqsimlash trubasi quyidagi 
muhim vazifani bajaradi: 
- yonilg‘ini yig‘ish; 
- yonilg‘ini bir xil bosim ostida ushlab turish va silindrlarga uzatish; 
- yonilg‘i bosimi miqdorini tebranishini oldini olish; 
- injektorni sodda o‘rnatish. 

---

 46
28-rasm. Injektorli dvigatel
.
29-rasm. Injektor.
Purkash injektori (29-rasm). Purkash injektori yonilg‘i taqsimlash 
trubasiga har bir silindrning kiritish klapani yaqiniga yonilg‘ini bosim 
ostida purkab berish uchun xizmat qiladi. Elektromagnitli purkash 
injektorli elektr impulsi yordamida elektron boshqarish blokidan 
boshqariladi.