K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Yeyilishga va
tirnalishga qarshi qo‘shilmalar. 
Detallarning 
ishchi yuzalarida mustahkam moy pardasini hosil bo‘lishini ta’min-
lash uchun moy yuqori moylash xususiyatiga va sirt aktivligiga ega 
bo‘lishi lozim. Moyning bu xususiyatini yaxshilashda foydalani-
ladigan qo‘shilmalar quyidagi turlarga bo‘iinadi: antifriksion, ye-
yilishga qarshi va tirnalishga qarshi. 
Antifriksion qo‘shilmalar 
sifatida quyidagi sirt-aktiv moddalar 
ishlatiladi: tabiiy yog‘lar, yog‘li kislotalar, ularning efirlari va smo
-
lalari. 
Yeyilishga qarshi qo‘shilmalar 
tarkibida harorat oshishi bilan 
ishqalanuvchi sirtlarning yopishib qolishiga qarshilik ko‘rsatuvchi 

---

118
pardalar hosil qiluvchi sirt-aktiv moddalar bo‘ladi. Bunday qo‘shil-
malar jumlasiga tarkibida passiv oltingugurt va fosfor kislotasi efiri 
bo‘lgan birikmalar kiradi. 
Tirnalishga qarshi qo‘shilmalar 
ishlatilganida, ularning parcha-
lanishidan hosil bo‘lgan mahsulot yuqori ishqalanish haroratida 
metallga ta’sir etadi. Natijada sof metallga nisbatan yemirilish-
ga qarshiligi kam, erish harorati past birikmalar hosil bo‘ladi va 
ishqalanayotgan sirtlarning bir-biriga yopishishining oldini oladi. 
Tirnalishga qarshi qo‘shilma sifatida oltingugurt, fosfor va xlordan 
foydalanish mumkin. 
Moyning qovushoqligini oshiradigan qo‘shilmalar. 
Surkov 
moylarining qovushoqlik-harorat xususiyatlariga, yuqori qovu-
shoqlik xususiyatiga ega bo‘lishi va past haroratlarda oquvchan-
ligi yaxshi bo‘lishini ta’minlash maqsadida ular yuqori molekular 
birikmalar yordamida quyultiriladi. Bunday qo‘shilmalar jumlasi-
ga poliizobutilenlar, polivinilalkilli efirlar, polimetakrilatlar va 
boshqalar kiradi. Poliizobutilenlar moyning qovushoqligi va qo-
vushoqlik indeksini oshirish bilan bir paytda moyning moylash 
xususiyatini ham yaxshilaydi. Moy qovushoqligini oshirishda poli-
metakrilatlardan keng foydalaniladi. Ular yordamida quyultirilgan 
moyning qovushoqligi turli xil haroratlarda yaxshi bo‘ladi va past 
haroratlarda dvigatelni ishga tushirishni yengillashtiradi. Shu bilan 
birga, bu moylarni barcha mavsumlarda ishlatish mumkin. 
Quyultirilgan moylarning kamchiligi shundaki, ular 100°C dan 
yuqori haroratlarda polimerisizlantiriladi, ammo ularga antifriksion 
qo‘ shil malar qo‘shib bu jarayon to‘xtatiladi.