I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

10.2.1-Расм. Оддий ишлаб чиқариш жараѐни 
Оддий ишлаб чиқариш жараѐнида ni миқдордаги ишлаб чиқариш 
ресурсларни ишлаб чиқариш жараѐнига киритилди ва j-турдаги N миқдорли 
маҳсулот ишлаб чиқарилди. Ушбу жараѐн иқтисодиѐтнинг барча тармоқларини 
ўзаро боғлиқда ва бевосита ўзаро алоқада бўлган ҳолда амалга оширилади. 
Ишлаб 
чиқариш 
ресурслари 
Ишлаб 
чиқариш 
жараѐни 
Маҳсулот
истеъмол 
жамғарма 
экспорт 

---

227 
Тармоқлар ўртасида ишлаб чиқариш харажатлари ҳаракатини, натижада якуний 
ва ялпи ички маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳолатини қуйидаги статик 
тармоқлараро баланс орқали ифодалаш мумкин. 
Статик тармоқлараро баланс устунларида моддий харажатлар тузилмаси 
ва ҳар бир тармоқнинг соф даромади акс эттирилган. Моддий харажатлар ва 
соф даромад жами тармоқнинг ялпи маҳсулотига тенг. Биринчи истеъмолчи 
тармоқнинг ялпи маҳсулоти қуйидагича бўлади: 











n
i
i
n
m
V
х
m
V
Х
Х
X
X
X
1
1
1
1
1
1
1
31
21
11
1
...
Барча тармоқлар учун ҳам қуйидаги тенглик ўринли. 





n
i
i
j
ij
j
m
V
x
X
1
, бу ерда j=1,n (10.2.7) 
Статик тармоқлараро баланс қаторларида ҳар бир моддий ишлаб чиқариш 
тармоғи бир йиллик маҳсулотининг тақсимланиши тўғрисидаги маълумотлар 
келтирилган. N-жадвал бўйича биринчи қатор қуйидаги тенглама орқали 
ифодаланиши мумкин, яъни: 









n
j
ij
n
Y
x
Y
Х
Х
Х
Х
Х
1
1
1
1
13
12
11
1
...
Шунингдек бошқа тармоқлар бўйича қуйидаги умумий тенгламани асос қилиб 
олиш мумкин. 




n
d
i
ij
i
У
Х
Х
1
, (i=1,2,3…,n)
Тармоқлараро баланс параметрлари ўртасидаги бевосита алоқаларни 
иқтисодий баҳолаш учун турли кўринишдаги коэффициентлардан фойдаланиш 
мумкин. Ҳисобот давридаги тармоқлараро баланс маълумотларидан 
фойдаланиб 
бевосита 
моддий 
харажатлар 
коэффициентларини 
(aij) 
тармоқлараро материал оқимлари миқдорини истеъмол қилувчи тармоқлар 
ялпи ички маҳсулоти нисбати орқали ҳисоблаш мумкин, яъни
j
ij
ij
X
X
а

Бевосита харажатлар коэффициентлари квадрат матрицани ташкил этади 
(10.2.6) 
(10.2.8) 
(10.2.9) 
(10.2.10) 

---

228 

















nn
n
n
n
n
n
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
А
...
.........
..........
...
...
...
3
2
1
34
33
32
31
2
23
22
21
1
13
12
11
Агар aij нинг қиймати аниқ бўлса тармоқлараро харажатлар оқими қуйидагича 
топилади. 
Х
ij
=a
ij
Х
j 
Юқоридаги формуладан қатор бўйича тармоқнинг ялпи ички маҳсулотини 
қуйидагича ҳисоблаш мумкин: 




n
i
i
j
i
У
Х
а
Х
1
ij
Статик тармоқлараро баланс моделларининг вектор кўринишини қуйидагича 
ифодалаш мумкин. 
Х=АХ+У (10.2.14) 
бунда: Х – ялпи ички маҳсулот вектори; 
У – пировард маҳсулот вектори; 
А – тўлиқ материал харажатлари коэффициентлари матрицаси 

















n
Х
Х
Х
Х
Х
..
3
2
1

















n
У
У
У
У
..
У
3
2
1

















nn
n
n
n
n
n
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
а
А
...
.........
..........
...
...
...
3
2
1
34
33
32
31
2
23
22
21
1
13
12
11
Тўлиқ материаллар харажатлари коэффициенти (А) бевосита ва 
билвосита материаллар харажатлар коэффициентларининг йиғиндисидан 
ташкил топади. 
Статик тармоқлараро баланс тизими ва моделни асосан макроиқтисодий таҳлил 
учун кенг фойдаланилади. Макроиқтисодий жараѐнларни прогнозлаш учун 
динамик тармоқлараро балансдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. 
(10.2.11) 
(10.2.12) 
(10.2.13) 

---

229 
Иқтисодиѐт ва ишлаб чиқаришдаги динамик ҳолат юқори даражадаги мураккаб 
жараѐндир. Ишлаб чиқаришнинг динамик ҳолатини қуйидагича тасаввур 
қилиш мумкин.