Boshqaruvning tashkiliy strukturasi va boshqaruv usullari

korxonaning ish vaqti, rejimi, intervali.
Strukturaga ta’sir qiluvchi omillar:

tashqi muhit;

texnologiya;

korxona hajmi;

biznes strategiyasi;

xodimlar soni;

qabul qilinadigan qarorlar tizimi;

shakllangan struktura.
Strukturani optimallashtiruvchi omillar:

malakali xodimlar bilan ta’minlanganlik darajasi;

bo’g’in va bosqichlar soni;

unumdorlikka erishish uchun tizimni o’zgartirish imkoniyati;

ish rejimini iste’molchilarga moslashtirish.

---

Korxonani boshqarishni 5ta tashkiliy 
strukturasi bor:
Chiziqli struktura
Chiziqli-shtabli struktura
Funksional struktura
Chiziqli-funksional struktura
Dasturli-maqsadli struktura
ishchi→brigadir→sex boshlig’i→rahbar 

---

Chiziqli boshqaruv tizimini 
afzalliklari:
Tashkiliy tizimdagi bo’lim va bosqichlar soni kam 
bo’ladi;
Yakkaboshchilik prinsipida boshqariladi;
Nazorat qat’iy bo’ladi;
Shaxsiy javobgarlik hissi yuqori bo’ladi;
Bir-biriga zid topshiriqlar berilmaydi.
Salbiy tomonlari:
Bunday tizimda faqatgina barqaror masalalar hal 
etilishi mumkin;
Rahbarni tezkor masalalarni hal etish uchun imkoniyati 
chegaralangan bo’ladi;
Rasmiyatchilik nisbatan ko’proq bo’ladi. 

---

Boshqarishning chiziqli-shtabli strukturasida 
ixtisoslashgan guruh rahbarga qaror qabul qilishda 
ko’maklashish uchun tashkil etiladi. Bu struktura 
murakkab muammolarni bartaraf etish uchun o’z 
dasturini ishlab chiqib, rahbarga tavsiya etadilar. 
Rahbar bu tavsiya asosida o’z qarorini qabul 
qiladi. 
Bu strukturasining afzalligi: qabul qilingan qarorlar 
yuqori samara keltiradi. Kamchiligi: chiziqli 
boshqarishning yakkaboshchilik prinsipi buziladi.
Funksional strukturada boshqaruv apparati 
ixtisoslashgan funksional bo’limlardan tashkil 
topadi va har bir yo’nalishdagi qarorni mustaqil 
amalga oshiradi. Sof holatda funksional struktura 
uchramaydi. 

---

Chiziqli-funksional strukturaning ijobiy 
tomonlari: 
1) boshqaruv faoliyatining ixtisoslashuvi mutaxassislarni 
yuqori darajada malakali bo’lishini ta’minlaydi;
2) funksional rahbarlar boshqarish samaradorligini 
yuqoriroq bo’lishiga erishiladi;
3) boshqaruv qarorlarini takrorlanishi kamayadi.
Salbiy tomonlari:
1) boshqarishning yakkaboshchilik tamoyili buziladi;
2) boshqarish bo’yicha o’z manfaatdorligi yuzasidan 
umumiy samaradorlikka erishmaslik;
3) mas’uliyatni susayishi.

---

Dasturli-maqsadli boshqarish strukturasi 
quyidagi 3 ko’rinishda bo’ladi:
Loyiha bo’yicha boshqaruv.
Mahsulotga ko’ra boshqaruv.
Matritsali struktura.
Loyiha bo’yicha boshqaruvdan yangi texnika va 
texnologiyani qisqa muddatda joriy qilish zaruriyati 
tug’ilgan paytlarda qo’llaniladi. Bunda vaqtinchalik 
maxsus xizmat bo’limi tuzilib, unga resurslar beriladi. 
Bu bo’lim loyiha tayyorlaydi va uning ijro etilishini 
nazorat qiladi. Ish bitgach loyihali struktura tugatiladi. 
Loyiha bo’yicha boshqarish muntazam rahbarlikni 
aniqlashtiradi. Kichik bo’limlarga ajratiladi yoki 
to’ldiriladi. 

---

Mahsulotga ko’ra boshqaruv bu bozor 
iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot to’liq bozor talabiga javob berishi 
uchun rahbar qarorlarni mahsulot sotish 
hajmiga qarab qabul qiladi.
1. Yangi mahsulotni yaratish.
2. Reklama qilish.
3. Bozorni o’rganish.
4. Sotish.
5. Moliya.
6. Ishlab chiqarish.

---

Matritsaviy boshqarish tizimi 
quyidagi afzalliklarga ega:
Gorizontal aloqalarning davomiyligi 
qisqaradi.
Qaror qabul qilish tezlashadi va 
menejerlarning mas’uliyati yuqori bo’ladi.
Ishlab chiqarish ichki tashqi sharoitlarga 
tez moslashadi.
Bo’ysunish asosida boshqariladi va 
yakkaboshchilik prinsipi amalga 
oshiriladi.

---