Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

5.2. Gomogen kimyoviy reaksiyalar kinetikasini modellash 
 
Kinetik tenglamalar reaksiya tezligini bog„liq bo„lgan 
parametrlarga, masalan: konsentratsiya, harorat, bosim, katalizator 
faolliklariga bog„laydi. 
Kimyoviy reaksiyalarning kinetik mexanizmlarini matematik 
modellash yo„li bilan o„rganish reaksiyaga kirishuvchi moddalar 
konsentratsiyalarining vaqt bo„yicha o„zgarishini aniqlashdan iborat. 
Quyidagi kimyoviy reaksiyalar sodir bo„lsin: 
Massalar ta‟siri qonuniga ko„ra kimyoviy reaksiyalarning tezliklari 
yoziladi va kinetik model tuziladi: 
}
 
bunda 
moddalar konsentratsiyalari, mol/l. 
(5.16) tenglamalar birinchi tartibli oddiy differensial tenglamalar 
sistemasi bo„lib, oddiy differensial tenglamalarni yechishning sonli 
usullari (Eyler, Runge-Kutti) yordamida yechish mumkin. 
5.1-, 5.2-rasmlarda boshlang„ich moddaning o„zgarish darajasiga 
va moddalar konsentratsiyasiga haroratning ta‟sirini matematik model 
(5.16) yordamida o„rganish natijalari keltirilgan. 
Olingan natijalar maqsadli mahsulotni olish uchun jarayonning 
maqbul vaqti haqida xulosa chiqarishga imkon beradi. 
Matematik model (5.16) ham xomashyo tarkibining reaksiya 
mahsulotlari unumiga ta‟sirini o„rganishga imkon beradi. 
Ma‟lumki, kimyoviy reaksiyaning tezligi temperaturaga bog„liq, 
shuning uchun jarayonning borishiga temperaturaning ta‟sirini o„rganish 

---

90 
uchun Arrhenius tenglamasi (5.13) yordamida kinetik modelda (5.16)
kimyoviy reaksiyaning tezlik konstantasini ifodalash kerak. 
5.1-rasm. Vaqt o„tishi bilan reaksiyala ishtirok etgan
moddalar konsentratsiyasining o„zgarishi 
5.2-rasm. Reagentning mahsulotga aylanish darajasining temperaturaga 
bog„liqligi 

---

91