Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

4.3 Separatsiya jarayonini modellash 
Kimyoviy texnologiyada turlicha zichlikka ega bo„lgan gaz va 
suyuq yoki suyuq fazada separatsiya (ajratish) jarayoni juda keng 
tarqalgan. 
Separatorlar turlicha konstruksiyaga ega bo„lishiga qaramasdan 
ularni gaz suyuq aralashmalarni ajratishning fizik tamoyiliga ko„ra ikki 
sinfga ajratish mumkin: gravitatsion va inersiyali. 4.1-rasmda 
separatorlarga misollar keltirilgan.
4.1-rasm. Separatorning ko„rinishlari 
a) setkali gazoseparotor; b)neft gazli separator. 
Gravitatsiyali separatorlar-gorizontal yoki vertikal idish (sig„im) 
bo„lib, ularda ajralish og„irlik kuchi hisobiga amalga oshadi. Separatorga 
trubaprovoddan tushadigan tomchining o„lchami kichik bo„lsa, u holda 
oqimdan ularni og„irlik kuchi hisobiga ajralishi uchun uzoq vaqt kerak 
bo„ladi. Buning oqibatida separatorlar katta o„lchamli bo„ladi.
Inersiyali separatorlarda fazalarni ajratish gaz suyuq aralashmalar 
oqimida turlicha to„siqlar (setkalar, torlar va h.z.) va oqimlarning 
markazga intilma siklonlarda inersiya kuchlari hisobiga amalga oshadi. 

---

75 
Separatorlarning zamonaviy konstruksiyalarida har ikkala tipi ham 
ishlatiladi. Separatorlarda gaz suyuqlik aralashmalarini ajratish darajasi 
gazning sarfi, termobarik sharoitlarga, hamda gaz oqimi bilan 
truboprovoddan separatorga ajratilgan tomchining o„rtacha radiusiga 
bog„liq. 
Tomchining o„rtacha radiusi o„z navbatida truboprovod 
o„lchamlariga hamda separatordan oldin dastlabki kondensatsiya 
qurilmasining bo„lishiga bog„liq. 
Separatsiya jarayonini hisoblash (bir martali bug„latish) 
Separatsiya jarayonida (4.2-rasm) muvozanat holatiga erishiladi; 
aralashma komponentlarining bug„lanishi bir martada amalga 
oshadi deb hisoblaymiz. 
4.2-rasm. Separator sxemasi 
Ko„p komponentli sistemalar uchun bir martalik bug„lanish 
jarayonining material balansi tenglamasini umumiy holda quyidagicha 
ifodalash mumkin
bunda F- dastlabki xom ashyo miqdori, kg/soat; G- bug„ fazaning 
miqdori, kg/soat; L- suyuq fazaning miqdori, kg/soat; 
Sistemaning 
i-
chi komponenti uchun material balansi quyidagi 
ko„rinishda yoziladi: 

---

76 
bunda 
– mos ravishda 
i-
chi komponentning dastlabki xom 
ashyo olingan suyuq va bug„ fazalardagi mol ulushlari 
Muvozanat shartida 
bunda 
K
i
-
i-
chi komponentning fazoviy muvozanat konstantasi;
-
i-
chi komponentning to„yingan bug„ bosimi, Pa; P- umumiy bosim, 
Pa. 
Ko„p komponentli sistemaning xususiy bir martalik bug„lanishini 
hisoblash uchun asosiy tenglamasi: 
∑
∑
 
bunda 
– bir martali bug„latish jarayonining oxirida bug„ning 
(haydalgan qismning) molyar ulushi. 
(4.18) tenglamani to„g„ri yechimini nazariy sharti quyidagi 
shartning bajarilishidir: 
∑
∑
Komponentlar to„yingan bug„ bosimlarini turli hisoblash 
formulalari, masalan, Antuana, Ashvort va boshqa formulalar yordamida 
amalga oshirilishi mumkin: 
Xususan, Ashvort formulasi quyidagi ko„rinishga ega: 
* (
)+
bunda 
-to„yingan bug„ bosimi, Pa; 
T 
- bir martali bug„latish 
temperaturasi, 
0
S; 
T
i
- uglevodorodning qaynash temperaturasi yoki 
uglevodorodli fraksiyaning o„rtacha qaynash temperaturasi, 
0
S. 
F(T)
funksiyasi quyidagi tenglamadan topiladi: 
√
(4.21) formuladagi 
T
o„rniga 
T
i
qo„yilib 
F(T
i
)
funksiyasi 
hisoblanadi. 
Antuan tenglamasi 

---

77 
bunda 
- tenglama koeffitsiyentlari; 
T
- jarayon temperaturasi; 
- sistemalardagi 
i-
chi komponentning parsial bosimi.