"kompyuter tashkil etilishi"

Yangi tezkor xotira tizimlari
 
Ayniqsa bugungi rang-tasvir va harakatga boy o’yinlar operativ xotiraning kattaroq 
bo’lishini talab qiladi. Agar operativ xotira talab darajasida bo’lmasa, ilovalarning 
ochilish jarayoni sekinlashadi. Hozir birgalashib sizning kompyuteringizga qanday 
turdagi tezkor xotira zarurligi, DDR3 va DDR4 kabi yangi tezkor xotira tizimlari 
bilan tanishamiz.
2005 yildan 2009 yilgacha kompyuterlar DDR2 tizimidagi tezkor xotiraga ega 
bo’lishgan.
Bugun esa aksariyat qurilmalarda DDR3 tizimidagi RAM‟dan foydalaniladi. 2007 
yilda taqdim qilingan DDR3 zamonaviy, yangi operativ xotira turi hisoblanadi. 
Maksimal ishlash chastotasi 1800 MGS gacha.
Operativ xotira chastotasi kompyuterning ishlash tezligini aniqlab beradi. Chastota 
bu – vaqt birligidagi jarayondir. Misol uchun, 600 megagers (MGS) chastotali 
operativ xotira 100 MB
ma‟lumotni 10 soniyada yuklasa, 1000 MGS operativ xotira bu jarayonni 5 
sekundda amalga oshiradi.

---

11 
Kesh xotira. 
Protsessor ishlash uchun o’z ma‟lumotlarini operativ xotiradan oladi. Bunda 
mikrosxema ichida signallar juda katta chastotada (bir necha yuz MGts) ishlanadi, 
operativ xotiraga murojaatlarning hammasi esa bir necha marta kam chastotada sodir 
bo’ladi. Chastotaning ichki ko’paytirish koeffitsienti qanchalik yuqori bo’lsa, 
protsessor, tashqarida saqlanayotgan ma‟lumotlarga qaraganda, o’zining ichida 
saqlanayotgan ma‟lumotlar bilan shunchalik samaraliroq ishlaydi.
Odatda protsessor o’zining ichida deyarli hech narsani saqlamaydi. Unda 
ma‟lumotlarga ishlov beriladigan yacheykalar (bu ‘ishchi’ yacheykalar registrlar 
deb ataladi) juda kam. Shuning uchun protsessor ishini tezlatish uchun ancha oldin 
(4-avloddan boshlab) keshlash texnologiyasi taklif qilingan. Kesh – bu bufer 
vazifasini bajaruvchi xotira yacheykalarining nisbatan katta bo’lmagan naboridir. 
Umumiy xotiradan biror narsa o’qilayotganda yoki unga yozilayotganda 
ma‟lumotlarning nusxa (копия)si kesh-xotiraga ham kiritiladi. Agar shu 
ma‟lumotlarning o’zi yana zarur bo’lib qolsa, ularni uzoqdan chaqirib olish zarur 
bo’lmaydi
– ularni buferdan olish ancha tezroq bo’ladi.
Kesh-xotiradan foydalanish kompyuter tizimi unumdorligini sezilarli oshirish 
imkonini berdi. 486-protsessorlar uchun keshlash texnologiyasi birinchi marta 

---

12 
qo’llanilganda, keshxotira onalik platasida protsessorga mumkin qadar yaqinroq 
joylashar edi; bunda sig’imi katta bo’lmasa ham, lekin unumdorligi bo’yicha eng 
‘tez’ mikrosxemalardan foydalanishar edi.
Bugungi kunda kesh-xotira ‘piramidali’ o’rnatiladi. Tezligi bo’yicha eng 
tezkor, lekin hajmi bo’yicha eng kichik birinchi darajali kesh-xotira protsessor 
kristalli tarkibiga kiradi. Ularni protsessor registrlari tayyorlanadigan texnologiya 
bo’yicha tayyorlashadi, natijada u juda qimmat, lekin juda tezkor va eng asosiysi 
ishonchli bo’lib qoldi. Uning o’lchami atigi bir necha o’n Kbayt bilan o’lchanadi, 
lekin u tez ishlov berishda juda katta ahamiyatga ega.
Ikkinchi daraja kesh-xotirasi protsessorning o’sha kristallining o’zida joylashishi 
mumkin (bu holda u protsessori yadrosi chastotasida ishlaydi). Odatda ikkinchi 
daraja kesh-xotira hajmi yuzlab Kbaytda (128/256/512 Kbayt va h.k.) o’lchanadi.
Eng katta, lekin eng sekin kesh-xotira – bu uchinchi daraja keshidir. U protsessorga 
kirmaydi, chunki onalik platasida o’rnatiladi va uning chastotasida ishlaydi. Uning 
o’lchamlari 1-2 Mbaytga yetishi mumkin.

---

13