Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

1.2. Mühazirələrin növləri 
Mühazirəçi müasir metodologiya elmində geniş yayılmış 
mühazirə növləri haqqında kifayət qədər biliyə malik olmaq 
üçün məsuliyyət daşıyır. 
Tədris prosesinin təşkilinin sübut edilmiş və ən yeni 
formalarının birgə mövcudluğunu nəzərə alaraq, mühazirə 
növlərini iki böyük qrupa bölmək olar: ənənəvi və qeyri-
ənənəvi. 
Tədris mərhələlərində ənənəvi mühazirələr arasında 
aşağıdakılar var: 
Giriş mühazirəsi. Bir qayda olaraq, intizamın öyrənilməsi 
başlayır. Bu, təşkilati funksiyaların həyata keçirilməsi baxı-
mından çox vacibdir, çünki o, bu fənnin öyrənilməsinə ayrılan 
sərhədləri və vaxtı, materialın mənimsənilməsi üçün şöbənin 
tələblərini, seminar və praktiki məşğələlərin xüsusiyyətlərini, 
müstəqil işin təşkilini göstərir. iş. Bundan əlavə, bu fənnin 
əvvəlki mərhələlərdə öyrənilənlərlə necə əlaqəli olduğunu, 
öyrənilərkən hansı elm sahələrinə tez-tez müraciət etməli ola-
cağını, əldə edilmiş biliklərin sonrakı təhsildə necə istifadə 
oluna biləcəyini nümayiş etdirmək lazımdır. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
23 
Bu mühazirə zamanı müəllim hər bir tələbənin (kursant, 
tələbə) özlərinə suala cavab verə biləcəyi əsas motivasiya 
inkişaf etdirməlidir: “Bu intizamı bilmək mənim üçün nə üçün 
vacibdir? İndi və gələcəkdə buna necə ehtiyacım olacaq?” (11, 
s. 71). 
Mövzunu öyrənməyə başlayanları bu elmin konseptual-
kateqorik aparatı, əsas terminləri ilə tanış etmək, əsas metodo-
loji mövqeləri irəli sürmək və əsaslandırmaq xüsusilə vacibdir. 
Məhz giriş mühazirəsində öyrənilən elmin mövzusu və əsas 
metodları, nəzəri materialın ictimai təcrübə ilə əlaqəsi, tələbə-
lərin şəxsi təcrübəsi və onların gələcək ixtisası müəyyən edilir. 
Giriş mühazirəsi üçün növbəti dərslərdə öyrəniləcək bölmənin 
mövzuları ilə ilkin tanışlığı təmin edən tədris materialı seçilir. 
Onun əsas vəzifəsi mövzunun tədris materialına maraq 
oyatmaq ehtiyacı ilə müəyyən edilir, digər mövzular arasında 
mövcud əlaqələrin açıqlanması və mövcud bilik sisteminin 
izahı (15, s. 96). 
Mühazirələrə ayrılan saatların ümumi sayından, tədris 
prosesinin təşkilinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, giriş 
mühazirəsini aşağıdakı növlərə bölmək olar: 
Giriş mühazirəsi. Kursun məqsəd və vəzifələri, elm və 
intizamın əlaqəsi ilə bağlı məsələlər diqqət mərkəzindədir. 
Elmi problemin ifadəsi, elmin inkişafının proqnozu, onun 
təcrübə ilə əlaqəsi var. Müəllim bu elmin inkişafında mühüm 
xidmətləri olan görkəmli şəxsiyyətlərdən danışır. Belə bir im-
kan olarsa, kafedra üzvlərinin elmi nailiyyətlərindən, hazırkı 
mərhələdə kafedranın elmi fəaliyyət istiqamətlərindən və 
gələcək inkişaf perspektivlərindən, varsa - kafedrada fəaliyyət 
göstərən elmi məktəblərdən bəhs edir. Bu cür fəaliyyət ona 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
24 
görə çox vacibdir ki, o, bir tərəfdən öz təhsil müəssisəsi ilə fəxr 
edir, digər tərəfdən tələbələrin elmi-tədqiqat işlərini öz 
seçimlərində istiqamətləndirməyə imkan verir. 
Ən çox bu müəssisədə təhsil şəraitinə uyğunlaşma 
prosesində olan birinci kurs tələbələri və ya müstəqil işin 
rasional təşkilinə yönəldilməli olan qiyabi təhsil alan tələbələr 
tərəfindən aparılır. Onun əsas məqsədi gələcək dərslərdə həll 
edilməli olan, işıqlandırılmalı olan məsələlərin, problemlərin 
dairəsini göstərmək zərurəti ilə müəyyən edilir. Burada 
müəyyən tədris işinin aparılmasının ümumi planı, strukturu 
izah oluna və əsaslandırıla, yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan 
ayrı-ayrı tapşırıqlar sistemi qurulur, müvafiq nəticələr gös-
tərilir. 
Tədris mühazirəsi. Dərslər və öz-özünə məşq zamanı 
idrak fəaliyyətinin təşkili ilə hələ tanış olmayan, qeydlər 
aparmaq, kitabxanada işləmək və s. bacarıqları olmayan yeni 
başlayanlar üçün uyğundur. O, həmçinin tələbələri tədris və 
idrak vəzifələrinin yaradıcı həllinə hazırlayır. Bu tədris fənni 
üzrə kurs işi nəzərdə tutulduqda bu tip giriş mühazirəsi xüsusi 
əhəmiyyət kəsb edir. Belə mühazirədə kafedranın kurs işinə 
tələbləri, mövzunun seçilməsi, materialların toplanması mərhə-
lələri, yazı, işin müdafiəsinə hazırlıq üzrə tövsiyələr verilir. 
Öyrənilməsi tövsiyə olunan elmi və tədris ədəbiyyatının qısa 
təhlili verilə bilər. Hesabatın verilməsinin şərtləri və formaları 
müəyyən edilir. Bütün bunlar gələcək fərdi işdən əvvəldir. 
Ənənəvi mühazirələr arasında ən çox yayılmış mühazirə 
növü məlumat mühazirəsidir. Bəzi dərsliklərdə onun sinonimi 
adına rast gəlmək olar - “tematik mühazirə” (64). Belə bir no-
minasiya çətin ki, uğurlu hesab oluna bilər, çünki demək olar 

---