təşkili və keçirilməsi yolları
18
“Ayrıca fənni deyil, ixtisası öyrət” qaydasını həyata keçirməyə
imkan verir (9, s. 96).
Şübhəsiz ki, mühazirənin bütün bu funksiyaları yalnız
tədqiqatın rahatlığına görə fərqləndirilə bilər; mühazirə tədrisi-
nin canlı prosesində onlar sıx bağlıdır və bir-birindən asılıdır.
Aşağıdakı didaktik prinsiplər sadalanan funksiyaları tam
şəkildə həyata keçirməyə, mühazirənin tam hüquqlu olmasına
kömək edir:
əhsilin məqsədinə çatmaq üçün öyrənmə istiqamət-
ləri. Mühazirə hazırlayarkən müəllim təkcə onun fəndəki
yerini, fənlərarası və fənlərarası əlaqələri görməməli, həm də
təhsilin məzmunu vasitəsilə həyata keçirilən tələbənin gələcək
fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini tərtib etməlidir. Beləliklə, ali
məktəb pedaqogikasının əsas qaydalarından biri reallaşır:
“Ayrıca fənn deyil, ixtisas öyrət” (67).
ə informativdir. Müəllim material seçərkən yad-
da saxlamalıdır ki, təhsilin məzmununun həyata keçirilməsi
balanslaşdırılmış və çox vaxt hər şeydən əvvəl ümumi qəbul
edilmiş nəzəriyyələrə əsaslanmalıdır. Bu baxımdan ən çətini
vəhdət və ziddiyyətlərin mübarizəsinin dialektik qanununun
həyata keçirilməsi, sabitliyə və sabitliyə, elmi fikrin əsaslarına
və müasir elmin dinamikasına riayət etməkdir.
əntiq və sistemlilik. Bu prinsip həm planlaşdırma
mərhələsində, həm də proqramların icrası zamanı bütün təlim
sistemini əhatə edir. Mühazirələr zamanı ötürülən biliklər
aşağıdakı mövzular üçün bir növ bünövrə təşkil edərək müəy-
yən ardıcıllıqla ötürülməlidir. Materialın təqdim edilməsində
məntiqin və sistemin olmaması mövzuda ardıcıllığı, əlaqələri,
səbəb-nəticə əlaqələrini anlamağa imkan vermir, qavrayışın
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
19
effektivliyini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, öyrənmənin sxolas-
tikaya çevrilməsinə gətirib çıxarır.
əticələr. Hər bir mühazirə əvvəlki materialla üzvi
əlaqə və sonrakının dəqiq çıxışını təmin edir. Dərslərin seçimi
və təqdimatı əvvəllər əldə edilmiş biliklərə və mümkün
təcrübəyə əsaslanmalıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, materialın
son formada təqdim edilməsi didaktika nöqteyi-nəzərindən
ideal deyil, bəzi problemlər, planlaşdırılmış qeyri-müəyyənlik,
qeyri-müəyyənlik isə koqnitiv maraq doğurur.
əqdim olunan materialın mövcudluğu. Mühazirəyə
hazırlaşarkən müəllim “Mənim tələbəm kimdir? Onun hazırlıq
səviyyəsi, ümumi biliyi necədir? Yaşı neçədir?” sualına cavab
verməlidir. Təbii ki, bu, materialların seçilməsində fərqli
yanaşmaya səbəb olacaq. Aydındır ki, hələ praktiki təcrübəsi
olmayan kursantlara, İdarəetmə İnstitutunun tələbələri və ya
qiyabi təhsil alan tələbələr üçün eyni mövzuda oxunan müha-
zirə mühazirə amili nəzərə alınmaqla əlçatanlıq prinsipi ilə
fərqlənməlidir. ünvan sahibi.
Bir çox mühazirəçilərin fikrincə, elmi və əlçatan öyrən-
mə həmişə birlikdə və vəhdətdə nəzərə alınan prinsiplərdir.
Çətinlik ondadır ki, tez-tez əlçatanlığın artması elmin azalma-
sına, daha geniş mənada isə elmiliyin qəbuledilməz azalma-
sına, elmin inkişafından, iqtisadi və sosial-mədəni inkişafdan
geri qalmasına səbəb olur. Müəllimin vəzifəsi ondan ibarətdir
nəzərə almaq lazımdır ki, auditoriyada yenicə mövzunu öyrə-
nən insanlar, indikilər yox, gələcək həmkarlar var.
ənmə problemləri. Təhsildə sxolastikadan uzaq-
laşma, yalnız mühazirəçinin məzmununu təkrarlamaq qaldıqda,
materialın belə təqdimatından imtina etməyi nəzərdə tutur.
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
20
İnkişaf etdirici öyrənmə şəraitində problemli vəziyyətlərin ya-
radılması, sualların həllində müstəqil axtarışların stimullaşdı-
rılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Mühazirədəki materialın xarakterinə, problemləri baxı-
mından diqqət yetirmək lazımdır. Bu halda elmi problemlərdən
və sözdə metodoloji problemlərdən danışmaq olar. Birinci
halda bu, müasir elm tərəfindən kifayət qədər aşkar edilməmiş
hadisələrin mühazirəsində təhlilidir. Bu halda mühazirədə elmi
fərziyyələrin təhlili, tədqiqat yolları və mümkün nəticələr
verilir. Belə mühazirələr əsasən yuxarı kurslarda, çox vaxt
xüsusi kurslar şəklində verilir.
Metodik problemlərin həlli mühazirədə tələbə auditoriya-
sına elmə məlum olan, lakin idrak fəaliyyəti prosesini başa
düşmək üçün öyrənənlər üçün zəruri olan məsələlərin müstəqil
təhlilini aparmağa imkan verən sualların verilməsini nəzərdə
tutur. Mühazirəçi bununla dinləyiciləri müstəqil zehni fəaliy-
yətə həvəsləndirir, onların idrak fəaliyyətini dinləyicilərə mə-
lum olmayan material əsasında istiqamətləndirir.
əqdim olunan material təkcə indiki dövrlə
deyil, həm də ideyanın yarandığı, hadisənin nəzərdən keçiril-
diyi, bu və ya digər faktın ortaya çıxdığı dövrlə, konkret vaxtla
əlaqələndirilməlidir. Bu, tələbələrə ideyaların, fərziyyələrin,
elmi kəşflərin tarixini - insanların əvvəlki nəsillərinin topladığı
sərvəti dərk etməyə kömək edir.
əzəriyyənin təcrübə ilə, öyrənmənin həyatla əlaqəsi.
Hər bir nəzəri mövqe gələcək peşəkar fəaliyyətin perspektiv-
ləri, gündəlik həyata giriş ilə əlaqələndirilməlidir. Bu prinsip
tələbənin öyrənmə motivasiyasının formalaşması üçün əsas
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
21
olur, belə ki, nə üçün təkcə empirik təcrübəyə əsaslanmamalı,
nəzəriyyəni bilməli olduğunu aydın şəkildə nümayiş etdirir.
ədris və tərbiyənin vəhdəti. Didaktikanın əsas qayda-
larından biri elan edir: “Öyrətmək, tərbiyə etmək və tərbiyə
etmək – öyrətmək” (65). Təəssüf ki, bəzən elə olur ki, müəllim
müəyyən məlumatlara diqqət yetirərək, onun dinləyicinin
şəxsiyyətinə necə təsir edəcəyi aspektini nəzərdən qaçırır. Buna
görə də mühazirəçinin davranışı, mühazirə zamanı verilən
bütün nümunələr və arqumentlər təlim prosesinin son təhsil
məqsədlərinə proyeksiya edilməlidir.
ə fəaliyyət. Mühazirəyə hazırlıq mərhələsində
müəllim öyrənmə motivlərinin inkişafına kömək edəcək təsir
rıçaqlarını tapmalıdır. Materialın ötürülməsi özlüyündə məqsəd
deyil, mühazirəni dinləyən hər kəsin diqqətinə çatdırmaq
lazımdır, nə üçün vacibdir, dinləyici bu mövzunu mənimsə-
məklə nəyə nail ola bilər. Bu prinsip, hər şeydən əvvəl, böyük
tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir, çünki o, şüurlu, təşəbbüskar
mütəxəssislər yetişdirir.
ərin, modellərin, modellərin,
diaqramların, qrafiklərin istifadəsi müşahidəni, diqqəti, təfək-
kürü inkişaf etdirir, müəllimə monotonluqdan qurtulmağa
imkan verir və tələbə - materialı öyrənmək üçün ən təsirli üsul-
dur. Bəli, YUNESKO-ya görə, öyrənən eşidilir məlumatın
təxminən 15%-ni, görmə - 25%, eşitmə və görmə ilə eyni
vaxtda məruz qalma ilə - 65% xatırlayır. Bu, məlumatın qəbulu
sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
əhsil fəaliyyətinin bir növ tacıdır.
Bu prinsipə əsasən, material təkcə dərk edilməli və mənimsə-
nilməməli, həm də uzun müddət yaddaşlarda saxlanmalı, şəx-
Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları
22
siyyətin dünyagörüşünü formalaşdırmalıdır. Bu, sxolastika,
mexaniki əzbərləmə ilə tamamilə uyğun gəlmir, çünki infor-
masiya indi həndəsi irəliləyişlə tamamlanır. Yaradıcı, problem-
li öyrənmə elementləri ilə vəhdətdə olan güclü bilik, sinifdə və
müstəqil işdə əldə edilmiş nəticələr əsasında öz fəaliyyət alqo-
ritminizi yaratmaq bacarığı məzunumuzu mütəxəssis modelinə
mümkün qədər yaxınlaşdıra bilər.
Do'stlaringiz bilan baham: |