Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

1.4. Mühazirələrin aparılması üsulları 
Mühazirəyə başlayarkən müəllim yadda saxlamalıdır ki, 
psixoloqlar mühazirənin dinamikasını xarakterizə edən 4 mər-
hələni fərqləndirirlər. 
1. Qavranın başlanğıcı - 4-5 dəqiqə. Bu mərhələdə diqqət 
qeyri-iradi diqqətin ixtiyariyə çevrilməsinə yönəldilməlidir. 
2. Qavranın optimal fəaliyyəti - 20-30 dəqiqə. Məhz bu 
zaman iş qabiliyyətinin zirvəsi gəlir, ona görə də fəaliyyətlə-
rinizi elə planlaşdırmalısınız ki, bu dövr materialı başa düşmək 
üçün ən çətin dövr olsun. 
3. Səylər mərhələsi - 10-15 dəqiqə. Bu, yorğunluğun xə-
bərçisidir, lakin dinləyici hələ də öz fəaliyyətini idarə edə bilir. 
4. Yorğunluq mərhələsi. Məhz bu dövrdə sizə bir az din-
cəlmək, maraqlı bir hadisə söyləmək, vəziyyət imkan verirsə, 
zarafat etmək imkanı verilməlidir. Hətta qısa istirahət tamaşaçı-
ları materialın aktiv qavrayışına qaytarmağa imkan verir (38, s. 98). 
Mühazirə zamanı müəllimin fəaliyyəti çoxfunksiyalıdır. 
Müəyyən dərəcədə bunu teatrla müqayisə etmək olar, amma bu 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
69 
zaman eyni adam ssenarist (tamaşanın mətnini o hazırlayır), 
həm rejissor, həm aktyor kimi çıxış edir. Digər tərəfdən, mü-
hazirəçi həm alimdir (auditoriya ilə birlikdə elmin mürəkkəb 
problemlərini tədqiq edir), həm də polis əməkdaşıdır (o, şöbə 
təhsilinin xüsusiyyətlərini, çox vaxt polis bölmələrində öz 
praktik təcrübəsini nəzərə alır), və müəllim və psixoloq. 
Müəllimin ən tipik hərəkətləri bunlardır: 
• mühazirə mövzusunun elanı; 
• mühazirə planının elanı (əsas əsas məsələlər); 
• ədəbiyyat siyahısı ilə tanışlıq; 
•əvvəlki mühazirənin məzmununun xatırladılması, yeni 
materialla əlaqələndirilməsi; 
• hər bir məsələni ümumiləşdirən mühazirə konspektlə-
rinin (mühazirənin məzmunlu hissəsi) həyata keçirilməsi; 
• mühazirəyə yekun vurmaq, suallara cavab vermək; 
• seminar və praktik məşğələlərə hazırlıq üçün tövsiyələr; 
• növbəti dərsin mövzusunun elanı (40, s. 85). 
Mühazirə zamanı müəllim aşağıdakıları nəzərə almalıdır: 
əffəqiyyətin ən mühüm açarlarından biri audi-
toriya ilə əlaqədir. Müəllim “mühazirə oxu” ifadəsini hərfi 
mənada başa düşəndə itir. Dəqiq təriflər, müəyyən statistikalar, 
fərdi sitatlar təmin etmək üçün lazım gələrsə, konspektə 
müraciət edə bilərsiniz. Qalan vaxt birbaşa tamaşaçılarla ünsiy-
yətə sərf edilməlidir. Mətni sözlü surətdə təkrar etməyə icazə 
verən müəllim, peşəkar bacarıqsız insan təəssüratı yaradır və 
tələbələrdən materiala sərbəst sahib olmağı tələb etməyə mə-
nəvi haqqı yoxdur. 
əçi dərsliyin və ya dərs vəsaitinin tərcüməsi 
ilə məşğul olarsa, onun səlahiyyəti xeyli azalır. Yadda saxla-

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
70 
maq lazımdır ki, poliqrafiya və kompüter texnologiyasının 
inkişafı ilə müəllim yeganə bilik mənbəyi olmaqdan çıxıb, ona 
görə də mühazirə orijinal olmalı və mövzuya maraq oyatma-
lıdır. 
əçinin təcrübəsi onun hazırlıq səviyyəsindən, 
auditoriyanın əhval-ruhiyyəsindən, materialı qəbul etmək istə-
yindən asılı olaraq əvvəlcədən hazırlanmış mətni transfor-
masiya etmək bacarığında özünü göstərir. Son cütlərdə və ya 
yanğından və bədən tərbiyəsindən sonra yorğunluq və ya ək-
sinə, həftə sonları və ya tətillərdən sonra dərslərə hazır olma-
maq müəllimin pedaqoji bacarıqlarının xüsusi sınağına çevrilir, 
buna baxmayaraq, mühazirə materialı ilə dinləyiciləri maraq-
landırmalıdır. 
əlif tələbələrin annotasiya bacarıqlarının səviy-
yəsi eyni deyil. Buna görə də, mühazirə zamanı düzgün tempi 
tapmalı və bəzən qeyd edilməli olan materiala diqqət yetirmə-
lisiniz. 
əruzə və məruzə elmi fəaliyyətin 
müxtəlif janrlarıdır. Müəllim indikilərlə deyil, gələcək həm-
karları ilə məşğul olur, ona görə də bəzən mürəkkəb məsələlər 
üzərində daha ətraflı dayanmaq, anlayışları hərtərəfli təhlil et-
mək, terminləri şərh etmək lazımdır. 
ə boyu maraq oyatmaq və onu dəstəkləmək 
üçün öyrənməyə aydın motivasiya yaratmaq, peşə fəaliyyətində 
və ya fərdin dünyagörüşünün formalaşmasında müzakirə olu-
nan mövzunun nə qədər vacib olduğunu nümayiş etdirmək, hər 
kəsin özünü təkmilləşdirməsini təşviq etmək lazımdır. Din-
ləyən, tənqidi düşünməyi öyrədən, hər kəsin empirik həyat 
təcrübəsi ilə əlaqə tapan (42, s. 124). 

---