Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
61 
lələrində onlar mühazirəçini qismən əvəz edə bilirlər, çünki 
onlar mühazirəçi tərəfindən təqdim edilməli olan maariflən-
dirici məlumatları verirlər (24, s. 124). 
Video məlumatların istifadəsi ilə təsvir edilməli və izah 
edilməli olan tədris materialına aşağıdakılar daxildir: 
1. Haqqında məlumat: a) nümayişi mürəkkəb qurğu və 
qurğuların istifadəsini tələb edən obyektlər, hadisələr və ya 
proseslər və onlar arasındakı əlaqələr; b) nadir tarixi sənədlər 
olan, arxiv və muzeylərdə saxlanılan əşyalar və əşyalar; c) bir-
başa müşahidə üçün mümkün olmayan yerlərdə baş verən 
hadisələr və proseslər; d) nümayişi kiçik ölçülü obyektlərin və 
obyektlərin istifadəsi ilə bağlı olan, sinif otağının, labora-
toriyanın son partalarında tələbələr üçün əlverişsiz şərait yara-
dan təcrübə və təcrübələr, mexanizm və cihazların strukturları; 
e) dərsin mövzusu, tədris materialı ilə bağlı prosedur və pro-
seslər, lakin onları normal şəraitdə müşahidə etmək mümkün 
deyil. 
2. İnsanın hiss orqanları vasitəsilə bilavasitə qavramaq 
mümkün olmayan proseslər haqqında məlumat. Bunlar: a) çox 
yüksək sürətlə və ya çox yavaş baş verən, müşahidənin uzun 
müddət ərzində nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişməsi mümkün 
olan hadisələr və proseslər. Bu cür proseslər öyrənmə üçün tə-
ləb olunan sürətlə qeydə alınır və nümayiş etdirilir, adətən 
yavaş hərəkət və ya sürətləndirilmiş videodan istifadə edilir; b) 
yalnız mürəkkəb optik cihazlar və qurğulardan istifadə zamanı 
müşahidə oluna bilən makroproseslər; c) elektromaqnit dal-
ğaları spektrinin insan gözü tərəfindən birbaşa qəbul edilməyən 
sahələrində müşahidə olunan hadisələr və proseslər. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
62 
3. Elementar hissəciklər, elektrik, maqnit və elektro-
maqnit sahələri və ya mürəkkəb obyektlərin, cihazların, qurğu-
ların quruluşu və iş prinsipi haqqında məlumat. Məsələn, silah-
ların işləmə xüsusiyyətləri. Bu zaman animasiya texnikasından 
istifadə etməklə sensor-vizual təsvirlər yaradılır. 
4. Uzun illər əvvəl mövcud olmuş tarixi hadisələr, əşya-
lar və hadisələr haqqında məlumatlar. Eyni zamanda, mövcud 
müvafiq mövzuların və foto sənədlərin göstərilməsi əsasında 
onlar haqqında sensor-vizual təsvirlər və ya əvvəllər mövcud 
olan real hadisələri yaxından əks etdirən oyun situasiyalarının 
köməyi ilə yaradılmış dolayı sensor-vizual təsvirlər yaradıla 
bilər (26, s. 103). 
5. Texniki tədris vasitələri, o cümlədən videomateriallar 
təlim prosesinin səmərəliliyini artırmaq baxımından böyük 
didaktik potensiala malikdir. Onlar kimi mühüm vəzifələri həll 
edə bilərlər: 
əkkəb təcrübələrin, hadisələrin və proseslərin izahı 
zamanı aydınlıq prinsipinin təmin edilməsi; 
ələbələrin biliklərinin genişləndirilməsi və dərinləş-
dirilməsi, müəllimlərin müəyyən mövzuların öyrənilməsinin ən 
son forma və üsulları ilə tanış edilməsi; 
ərin sistemləşdirilməsi və ümumiləşdirilməsi; 
ələbələrin təlim prosesinin intensivləşdirilməsi və 
rasionallaşdırılması (28, s. 56). 
Bu didaktik imkanlar ifadəlilik, informasiya tutumu, ope-
rativlik və yüksək sürətli informasiya axını ilə xarakterizə 
olunur. 
6. Videoinformasiyadan istifadə etməklə mühazirələrin 
hazırlanmasının mühüm mərhələlərindən biri tapşırıqların ye-

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin