Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
48 
Ayrı-ayrı vərəqlərdə yarıya bölünmüş çıxarışlar edə bi-
lərsiniz: solda mənbədən təlimatlarla çıxarış-sitatı, sağda isə 
ona öz münasibətinizi, onu oxuyarkən yaranan fikirləri, nə-
ticələr, müqayisələr, müqayisələr, assosiasiyalar və s. 
Əgər çıxarışda müəllifin adı, inisial hərfləri, kitabın adı, 
mənbə məlumatları və əsərin səhifəsi göstərilibsə, o, ilkin mən-
bəyə istinad etmədən mühazirələrdə, məruzələrdə, məqalələrdə 
istifadə oluna bilən sitata çevrilir (53, s. 11-12). 
Özünüz üçün tərtib edilən biblioqrafik kartotekada kita-
bın ilkin məlumatlarından əlavə, müəllimin onu götürdüyü 
kitabxananı və kartın arxa tərəfində qeyd etmək faydalıdır. 
Belə kartlar mühazirə mətnini tərtib edərək sonradan isti-
fadə etmək asandır, notebookda isə lazımi qeydi tapmaq çətin 
olacaq. Əgər bu edilməsə, yığılan xammal bütün yükü ilə mü-
hazirəçinin üzərinə “yıxılacaq” və o, bunu mənimsəyə bilmə-
yəcək. Nəticədə, iş çox idi, amma mənası az idi və ya mühazirə 
aydın bir konsepsiyaya qurulmur və içindəki hər şey dağılır. 
Mühazirəçi, kitab oxuyarkən dərhal yazmaq üçün çox tənbəl 
olduğu öz fikirlərini təkrarlamaqda çətinlik çəkərək, lazımi 
bağlantıları və ya rəqəmsal məlumatları tapmaq üçün çox vaxt 
sərf etməyə məcbur olur. Beləliklə, işdə ciddi bir sistem yox-
dursa və tələsik çox şey edilirsə, pərakəndə satış, çox səy və 
vaxt itkisinə səbəb olur. 
Bu xüsusi nitqin mövzusunu işləyərkən lazımi ədəbiyyat 
mənbələrinə nəzər salaraq, mühazirəçi digər mövzular üzrə 
sonrakı məruzələri üçün material toplayır. Tədricən ehtiyat belə 
formalaşır: işlənmiş əsərlərdən çıxarışlar, sitatlar, mühazirə 
materialına baxılarkən yaranan öz mülahizələrinin qeydləri, 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
49 
onun gələcəkdə işini xeyli asanlaşdıran “mühazirəçi arxivi” 
(55, s. 97). 
Bir qayda olaraq, təcrübəli mühazirəçilərin hər mövzuda 
əvvəlcə faylları, sonra isə qovluqları olur. Çox vaxt elə vəziy-
yətlər olur ki, bir mövzuya hazırlaşarkən müəllim növbəti dərs 
üçün maraqlı materiallar tapır. Odur ki, bunu sonraya qoy-
mayın. Lazımi materialları sistematik şəkildə toplamaq, məqa-
lələrin tezisləri və ya kserokopiyaları, statistik, faktiki məlu-
matlarla müvafiq çıxarışlar olması daha yaxşıdır. Bu, sonrakı 
işləri əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdıracaq. 
8. Materialların sistemləşdirilməsi və mühazirə mətni 
modelinin hazırlanması. Bu hazırlığın ən vacib anlarından bi-
ridir (69). 
Sistemləşdirmə işi bir damazlıq fəaliyyəti ilə müqayisə 
edilə bilər, çünki bütün toplananlar arasında ən yaxşısı seçil-
məlidir. Adətən bir mühazirə üçün tələb olunandan daha çox 
material həmişə olur. Buna görə də, əvvəlki mühüm rol oy-
nayır. Burada diqqətli olmalı və mövzu ilə ikinci dərəcəli və ya 
zəif əlaqəli olan hər şeyi rədd etməlisiniz. Mühazirəyə müm-
kün qədər faktiki materialı “sıxmağa” çalışmaq gənc müha-
zirəçilərin xarakterik səhvidir. Bu, tez-tez mühazirənin faktla-
rın xülasəsinə çevrilməsinə səbəb olur, əsas şeyə - təhlilə, ümu-
miləşdirmələrə, nəticələrə yer yoxdur. 
Nitqin nəzəri hissəsinin hazırlanması, faktların seçilməsi, 
onların təhlili və ümumiləşdirilməsi, arqumentasiyanın məntiqi 
sisteminin qurulması - bu, mühazirə hazırlığının ikinci mərhə-
ləsidir. Gələcək mühazirənin “maketinin” - mətnin yaradılması 
ilə başa çatır. Bu mərhələdə mühazirəçi tələbələrə çatdıracağı 
məlumatın həcmini müəyyənləşdirir (57, s. 100). 

---