Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

1.3. Mühazirənin hazırlanması formaları 
Göründüyü kimi, mühazirənin uğurunun 90% olduğuna 
inandırmaq çox vaxt aparmır ki, onun nə qədər yaxşı hazırlan-
masından asılıdır. Çox vaxt hazırlıq mərhələsi yalnız mühazirə 
oxumaqdan bir neçə dəfə uzun çəkir. Təcrübəli müəllim bilir 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
35 
ki, mühazirəyə hazırlaşmağa dərs cədvəlində göründüyündən 
xeyli tez başlamaq lazımdır. Bu, fırtına ilə edilə bilən iş deyil. 
Buna görə də, hazırlıq mərhələsinin bütün elementləri haqqında 
ətraflı biliklər öz alqoritminizi inkişaf etdirməyə və keyfiyyə-
tini itirmədən çox vaxta qənaət etməyə imkan verir. 
İlk baxışdan sadə görünür: kitablar götür, lazım olanı 
yazın, mühazirə yazın və oxuyun. Əslində, çox vaxt belə olur: 
çoxlu material toplanıb və mühazirəçi bunun öhdəsindən gələ 
bilmir, mühazirə bu materialın yalnız kiçik bir hissəsini əhatə 
edir. Və ya əksinə, mühazirə geniş idi və mövzunun bütöv böl-
mələri açıqlanmır və ya sadəcə qeyd olunmur, çünki müvafiq 
ədəbiyyat işlənməyib. Bütün səhv hesablamalar ən çox müəy-
yən əməliyyat qaydalarına əməl edilmədiyi üçün baş verir (23, 
s. 47). 
Tamaşaya hazırlığın forma və üsulları müxtəlifdir. Müha-
zirəçinin yaddaşından, təcrübəsindən, düşüncə tərzindən, nitqin 
xarakterindən, auditoriyanın xüsusiyyətlərindən çox şey ası-
lıdır. Bununla belə, hazırlıq prosesinin yeni başlayanlar və ya 
məlumatlı mühazirəçi üçün demək olar ki, eyni olan ümumi 
məqamları var. 
1. İntizamın tematik planına və proqramına müraciət. 
Müəllimin fəaliyyəti yaradıcı təbiətinə baxmayaraq, tədris-
metodiki sənədlərlə tənzimlənir. Tematik planları və proqram-
ları yekunlaşdıraraq, kafedra fənnin tədrisi üzrə mövcud təcrü-
bəni nəzərə alır, mürəkkəb dizayn problemlərini həll edir, yəni: 
mühazirələr, seminarlar və praktiki məşğələlər hansı nisbətdə 
olmalıdır; material hansı ardıcıllıqla təqdim edilməlidir; elmin 
informasiya sahəsinin hansı seqmentinin kursun məzmununa 
daxil ediləcəyi. Eyni zamanda tələbələrin ixtisası, fənn üzrə 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
36 
bilikləri və s. Təsdiq prosedurundan sonra bu sənədlər norma-
tiv xarakter daşıyır. Bu o deməkdir ki, heç kimə öz istəyi ilə 
mövzuları və ya onların təqdim olunma ardıcıllığını dəyişdir-
məyə, proqramda nəzərdə tutulmayanları daxil etməyə icazə 
verilmir. 
Mühazirəçi üçün bütün bu məlumatlar son dərəcə vacib-
dir. İntizama ayrılan saatların ümumi həcmini, kursun məzmu-
nunu bilməklə o, nəinki materialın təqdimatını düzgün tərtib 
edə, həm də fənlərarası əlaqəni izləyə, tədrisin məntiqi haq-
qında düşünə bilər. 
2. Bu mövzu üzrə kafedranın fond materialları ilə ta-
nışlıq. Stabil proqramlar üzərində işləyən şöbələrdə artıq sıfır-
dan başlamaq deyil, mümkün varianta diqqət yetirmək üçün 
yaradılan müəyyən inkişaflar var. Bu o demək deyil ki, möv-
cud mətni köçürmək və oxumaqla hazırlığı başa çatdırmaq 
kifayətdir. Fond materialları vektor, mümkün yoldur, sonra 
müəllimin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla fərdiləşdirilir: onun 
elmi, pedaqoji və polis təcrübəsi, seçilmiş tədris üslubu, tem-
perament növü və s. Bundan əlavə, nəzərə almaq lazımdır ki, 
mühazirə mətni ünvanlananın xüsusiyyətlərinə cavab vermə-
lidir. Bəli, kursantlar və qiyabi tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş 
eyni mövzuda mühazirə eyni ola bilməz. Mühazirə kursant 
auditoriyası üçün hazırlanmış olsa belə, hər bir institutun və ya 
universitetin fakültəsinin xüsusiyyətlərini nəzərə almalısınız. 
Məsələn, gələcək müstəntiqlər üçün hazırlanmış cinayət-pro-
sessual mühazirənin mətni gələcək əməliyyatçılar üçün mü-
hazirə mətni ilə üst-üstə düşməyə bilər, nəinki tələbələr üçün. 
Burada əsas fərqləndirici elementlərdən biri didaktik məqsəd-
lərdir. 

---