Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

təşkili və keçirilməsi yolları 
29 
və tərtib edir ki, tələbələr oradan problemi müstəqil müəyyən-
ləşdirsinlər və öz həlli yollarını nümayiş etdirsinlər. 
Əvvəlcədən planlaşdırılmış səhvlərlə mühazirə. Hazırlıq 
mərhələsində mühazirə mətnində məzmunlu, faktiki, metodo-
loji xarakterli bir sıra səhvlərə yol verilmişdir. Mühazirənin 
əvvəlində müəllim auditoriyaya xəbərdarlıq edir ki, bu mətndə 
bir sıra səhvlər var. Mühazirə zamanı və ya seminara hazırlıq 
zamanı tələbələr bu səhvləri tapır, onları kvalifikasiya edir, 
düzgün cavablar verirlər. Bu mühazirə stimullaşdırıcı, nəzarət 
və diaqnostik funksiyaları yerinə yetirir. 
Mühazirə-konfrans. Elmi konfransların sxeminə əsasən 
aparılır. O, əvvəlcədən müəyyən edilmiş problemdən və prob-
lemi vurğulayan hər bir məsələ üzrə hesabatlar sistemindən 
ibarətdir. Çıxış dinləyicinin müstəqil işinin nəticəsi olan mən-
tiqi tam mətn kimi hazırlanır. Müəllimin funksiyası mühazirə 
üçün belə hesabatların hazırlanmasına rəhbərlik etməkdir. 
Mühazirə zamanı müəllim materialı ümumiləşdirə, dinləyici-
lərin suallarına tam cavab verə bilmədikdə, tələbələr arasından 
“başlanğıc mühazirəçiyə” kömək edə bilər. Bu cür mühazirə, 
bir tərəfdən, özünütədris rolunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır, 
digər tərəfdən - elmi və pedaqoji kadrların ehtiyatlarını müəy-
yən etməyə imkan verir. 
Mühazirə-mətbuat konfransı - dərsin əvvəlində tələbələr 
mühazirəçiyə yazılı şəkildə suallar verməli, onları mühazirəçi 
bir neçə dəqiqə ərzində təhlil edərək məzmunlu cavablar verir, 
ardıcıl mətn halına salınmalıdır. Yenə də auditoriyanın kifayət 
qədər yüksək hazırlıq səviyyəsi ilə məsələlərin işıqlandırılması 
müəllimin yanında yer tutan ən güclü dinləyicilərin iştirakı ilə 
baş tuta bilər. 

---

Taleh Xəlilov, Natiq Məlikov. Ali məktəblərdə mühazirə və seminar məşğələlərinin
təşkili və keçirilməsi yolları 
30 
Mühazirə-söhbət. Tələbələrin suallarına əlavə olaraq, 
onlara müəyyən bir məsələ ilə bağlı fikirlərini təqdim etməyə 
imkan verir. Belə bir görüşdə mühazirəçi özü tələbələrə onların 
ifadələrini, mövqeyini eşitmək üçün suallar verməlidir. Bu fikir 
mübadiləsi, söhbət üçün zəmin yaradır. Mühazirə-söhbətin 
metodoloji özəlliyi ondan ibarətdir ki, mühazirəçi həm infor-
mator, həm də həmsöhbət kimi çıxış edir, əks məsələlər üzrə 
dialoqun gedişatına məharətlə rəhbərlik edir (19, s. 85). 
Mühazirə-söhbət mühazirə-disputa çevrilə bilər, belə 
desək, təbii ki, mühazirəçinin planlı hərəkətləri nəticəsində. 
Mühazirəçinin funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir: 
- görüşün əvvəlində qısa nitq, lakin sonra yalnız söhbət 
deyil - tələbələr ilə dialoq və polemik söhbət. Mühazirəçinin 
funksiyalarına fikirlərin toqquşmasına və müvafiq olaraq 
arqumentlərin axtarışına, baxılan məsələlərin dərin təhlilinə 
səbəb olan sualların belə tərtib edilməsi daxildir. Bu zaman 
mühazirəçinin metodik bacarıqlarına təkcə monoloq mühazirə 
oxumaq, suallara cavab vermək, söhbət aparmaq bacarığı deyil, 
həm də mübahisənin təşkili və məharətlə idarə olunması 
bacarıqları daxildir. Müzakirə mövzusu əvvəlcədən seçilməli 
və işlənib hazırlanmalıdır. Ancaq bir potensial mübahisə ki-
fayət deyil. Mövzu müzakirə iştirakçılarına son nəticəyə, 
həqiqətə gəlmək imkanı verməlidir. 
Video mühazirə. Tələbələrdə vizual təfəkkürün inkişafına 
kömək edir. Mühazirəçi öyrənilən mövzu üzrə lazımi film 
video materialları seçir. İcmaldan əvvəl tələbələrin qarşısına 
məqsəd qoyulur, video materialların nəzərdən keçirilməsi za-
manı müəllim ekranda baş verən hadisələri şərh edir. 

---