Farmokognoziya oxiri p65

Yog‘ va efir moylariga reaksiya.
Sudan III eritmasi ta’siri-
da yog‘ yoki efir moyi tomchisi to‘q sariq yoki sarg‘ish-qizil
rangga bo‘yaladi. Bu reaktiv ta’sirida smolalar, kutikula va
sutsimon shirali naychalar ham asta-sekin to‘q sariq rangga
bo‘yaladi yoki biroz qizaradi.
Dorivor mahsulot kukun holida bo‘lsa, ular chinligini
aniqlash (identifikatsiya qilish) uchun tayyorlangan preparatni
mikroskop ostida ko‘nladi va mahsulotga xos bo‘lgan belgilar
(epidermis to‘qimasi tuzilishi, tuklar, bezlar yoki kristallar
bor-yo‘qligi, ularning tuzilishi, shakli va boshqalar) aniqlanadi.
Keyinchalik shu belgilarga asoslanib „Aniqlovchi kalit“ yorda-
mida dorivor mahsulotning nomi topiladi, ya’ni chinligi aniq-
lanadi.
KIMYOVIY TAHLIL
Mahsulotlarni kimyoviy tekshirish vaqtida ularning tarkibi-
dagi asosiy ta’sir etuvchi birikmalarga sifat reaksiyalari qilinadi
hamda shu birikmalar miqdori aniqlanadi.
Mahsulotlar tarkibidagi asosiy ta’sir etuvchi kimyoviy bi-
rikmalarning miqdori ko‘p sabablarga (o‘sadigan yoki ekiladi-
gan joyiga, tayyorlangan davriga, tayyorlash, quritish, saqlash
jarayonlari va boshqalarga) ko‘ra doimo o‘zgarib turadi. Asosiy
ta’sir etuvchi birikmalarning ko‘p yoki ozligiga qarab, mahsu-
lotning sifati belgilanadi. Shuning uchun asosiy ta’sir etuvchi
birikmalarning mahsulotdagi miqdorini aniqlash muhim aha-
miyatga ega bo‘lib, u mahsulotning sifatini ko‘rsatadi.
O‘simlik moddalariga sifat reaksiyalar o‘tkazishda lumines-
sent hamda xromatografiya usullaridan ham keng foydalanil-
moqda. Bu usul o‘simlik moddalarining yoki ularning birorta
reaktiv bilan birlashib hosil qilgan birikmalarini ma’lum sha-
roitda (ultrabinafsha nur ta’sirida) tovlanib ko‘rinishiga asoslan-
gan bo‘lib, luminessent mikroskop yoki boshqa asboblar yor-
damida olib boriladi. Masalan, mahsulot tarkibida antratsen ho-
silalari, flavonoidlar, kumarinlar, turli alkaloidlar va boshqa

---

44
birikmalarning bor-yo‘qligi hamda qaysi to‘qimalarda ko‘p
to‘planganligini luminessent mikroskop ostida ko‘rib aniqlash
juda ham qulaydir.
Xromatografiya usuli qog‘oz, turli adsorbentlar va erituv-
chilar ishtirokida olib boriladi. Tahlil natijasida qaysi guruh
va qancha birikma mahsulot tarkibida borligini hamda ma’lum
bo‘lgan standart-guvoh birikmalar yordamida shu moddalar-
ning chinligini aniqlash — identifikatsiya qilish mumkin.
O‘simlik tarkibida mavjud bo‘lgan biologik faol moddalarni
identifikatsiya qilish hamda ular miqdorini aniqlashda avvaldan
ma’lum bo‘lgan umumiy usullar bilan bir qatorda, 
fotoelektro-
kalorimetrik
va 
spektrofotometrik
usullar ham keng qo‘llanil-
moqda. Bu usullar dorivor mahsulotlar tarkibidagi biologik
faol moddalarning turli reaktivlar bilan hosil qilgan birik-
malarining rangini, intensivligini yoki ularning ma’lum to‘lqin-
larda (UB yoki IQ) spektrlarini fizik asboblar yordamida o‘l-
chashga asoslangan.
Mahsulot tarkibidagi asosiy ta’sir etuvchi birikmalar turli
kimyoviy moddalardan iborat. Shuning uchun ularni sifat va
miqdor jihatdan aniqlash usullari ham turlicha bo‘lib, tegishli
bo‘limlarda to‘liq bayon etilgan.